Contents
Thủ Thuật Hướng dẫn Đâu là nguyên nhân chính dẫn tới sự sụp đổ của nhà mạc 2022
You đang tìm kiếm từ khóa Đâu là nguyên nhân chính dẫn tới sự sụp đổ của nhà mạc được Update vào lúc : 2022-04-28 06:26:15 . Với phương châm chia sẻ Bí kíp về trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi Read Post vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại phản hồi ở cuối bài để Admin lý giải và hướng dẫn lại nha.
Đầu thế kỉ XVI, triều Lê sơ suy sụp do những nguyên nhân sau:
Nội dung chính
- Nguyễn Kim khởi nghĩa, họ Vũ cát cứ
- Phụ chính Mạc Kính Điển
- Mất Thăng Long
- Thành nhà Mạc
- Giai đoạn 1542-1592
- Người cựu triều
- Cởi bỏ thù hằn
- Nội trị
- Về ngoại giao
- Chính thống
- Nguyên nhân thất bại
– Các vua không hề quan tâm đến việc triều chính, chỉ lo ăn chơi, sa đọa.
– Quan lại địa gia chủ đó hoành hành, hạch sách nhân dân, chiếm đoạt ruộng đất.
– Quần chúng nhân dân khổ cực nổi dậy đấu tranh ở nhiều nơi.
– Một số thế lực phong kiến họp quân, đánh nhau, tranh chấp quyền hành. Nổi trội hơn hết là thế lực của Quốc công Thái phó Mạc Đăng Dung.
⟹ Năm 1527, Mạc Đăng Dung bắt vua Lê nhường ngôi vua, nhà Mạc xây dựng. Kết thúc triều đại Lê sơ trong lịch sử Việt Nam.
Câu 75. Nguyên nhân nào dẫn đến việc sụp đổ của Vương triều Lê sơ ở đầu thế kỉ XVI?
A. Đất nước bị chia cắt. B. Chính trị, xã hội khủng hoảng rủi ro không mong muốn cục bộ.
C. Vua Lê Hiến Tông mất. D. Các thế lực cát cứ hình thành.
Các vướng mắc tương tự
Trong thời kì giang sơn bị chia cắt (từ nửa đầu thế kỉ XVI đến cuối thế kỉ XVIII), tồn tại những cty ban ngành thường trực là
A. Vua Lê, chúa Trịnh
B. Vua Lê, chúa Trịnh và chúa Nguyễn
C. Nam triều – Bắc triều; vua Lê, chúa Trịnh (Đàng Ngoài) và chúa Nguyễn (Đàng Trong)
D. Vua Lê, chúa Trịnh, chúa Nguyễn và Tây Sơn
Điền cụm từ thích hợp vào vị trí (a) và (b) trong đoạn tư liệu sau
“Năm 1042, vua Lý Thái Tông phát hành bộ ….(a)… – bộ luật thành văn thứ nhất của việt nam. Thời Trần, nhà nước có bộ Hình luật. Thời Lê, một bộ luật khá đầy đủ được phát hành với tên thường gọi ….(b)… (còn gọi là Luật Hồng Đức), gồm hơn 700 điều, quy định khá khá đầy đủ những tội danh và hình phạt liên quan đến hầu hết những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt xã hội, bảo vệ quyền hành của giai cấp thống trị, một số trong những quyền lợi chân chính của nhân dân và bảo mật thông tin an ninh giang sơn.”
A. (a) Hình thư; (b) Quốc triều hình luật.
B. (a) Quốc triều hình luật; (b) Hình thư.
C. (a) Hình thư, (b) Luật Gia Long.
D. (a) Luật Gia Long, (b) Quốc triều hình luật.
Tôn giáo nào trước kia ở Việt Nam bị nhà nước Lê sơ hạn chế, thậm chí còn không cho, đến thế kỉ XVI – XVIII có Đk phục hồi và tăng trưởng?
A. Phật giáo, Đạo giáo
B. Thiên Chúa giáo
C. Ấn Độ giáo, Hồi giáo
D. Phật giáo, Thiên Chúa giáo
Thế kỉ X – XV, những triều đại Ngô, Đinh, Tiền Lê, Lý, Trần, Hồ, Lê sơ đã tạo Đk cho việc hoà thuận giữa nhà nước và nhân dân nhờ
A. chăm sóc tăng trưởng sản xuất nông nghiệp
B. tăng cường sản xuất công nghiệp
C. mở rộng kinh tế tài chính đối ngoại
D. bãi bỏ những thứ thuế vô lí
Đến thế kỉ XVI, Nê-đéc-lan chịu sự thống trị của Vương triều
A. Vương triều Bồ Đào Nha
B. Vương triều Tây Ban Nha
C. Vương triều Áo
D. Vương triều Bỉ
Từ thế kỉ XVI – XVII, cùng với việc suy thoái và khủng hoảng của Nho giáo, văn học đã mất dần vị thế vốn có của nó trong thời Lê sơ. Đó là văn học
A. chữ Nôm
B. chữ Hán
C. chữ Quốc ngữ
D. dân gian
Bài 1: Sự xuất hiện loài người và bầy người nguyên thủy
Bài 2: Xã hội nguyên thủy
Bài 3: Các vương quốc cổ đại phương Đông
Bài 4: Các vương quốc cổ đại phương Tây – Hi Lạp và Rô – ma
Bài 5: Trung Quốc thời phong kiến
Bài 6: Các vương quốc Ấn và văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn Ấn Độ
Bài 7: Sự tăng trưởng lịch sử và nền văn hóa truyền thống cổ truyền phong phú của Ấn Độ
Bài 8: Sự hình thành và tăng trưởng những vương quốc chính ở Khu vực Đông Nam Á
Bài 9: Vương quốc Cam – pu – chia và vương quốc Lào
Bài 11: Tây Âu thời hậu kì trung đại
Bài 12: Ôn tập lịch sử toàn thế giới thời nguyên thủy, cổ đại và trung đại
Bài 13: Việt Nam thời nguyên thủy
Bài 14: Các vương quốc cổ đại trên giang sơn Việt Nam
Bài 15: Thời Bắc thuộc và những cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc bản địa
Bài 17: Qúa trình hình thành và tăng trưởng của nhà nước phong kiến
Bài 18: Công cuộc xây dựng và tăng trưởng kinh tế tài chính trong những thế kỉ X XV
Bài 19: Những cuộc kháng chiến chống Ngoại xâm ở thế kỉ X – XV
Bài 20: Xây dựng và tăng trưởng văn hóa truyền thống dân tộc bản địa trong những thế kỉ X – XV
Bài 21: Những biến hóa của nhà nước phong kiến trong những thế kỉ XVI – XVIII
Bài 22: Tình hình kinh tế tài chính những thế kỉ XVI – XVIII sgk Lịch sử 10 Trang 110
Bài 24: Tình hình văn hóa truyền thống ở những thế kỉ XVI – XVIII
Bài 27: Qúa trình dựng nước và giữ nước
Bài 28: Truyền thống yêu nước của dân tộc bản địa Việt Nam thời phong kiến
Bài 29: Cách mạng Hà Lan và cách mạng tư sản Anh
Bài 30: trận chiến tranh giành độc lập của những thuộc địa Anh ở Bắc Mĩ
Bài 31: cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII
Bài 32: cách mạng công nghiệp ở Châu Âu
Bài 33: hoàn thành xong cách mạng tư sản ở Châu Âu và Mĩ giữa thế kỉ XIX
Bài 34: những nước tư bản chuyển sang quy trình đế quốc chủ nghĩa
Bài 35: những nước Anh, Pháp, Đức, Mĩ và sự bành trướng thuộc địa – Tiết 1
Bài 35: những nước Anh, Pháp, Đức, Mĩ và sự bành trướng thuộc địa – Tiết 2
Bài 36: sự hình thành và tăng trưởng của trào lưu công nhân
Bài 37: Mác và Ăng ghen. Sự Ra đời của chủ nghĩa xã hội khoa học
Bài 38: quốc tế thứ nhất và công xã Pa ri 1871
Bài 40: Lê Nin và trào lưu công nhân Nga đầu thế kỉ XX
Chi tiết
Chuyên mục: Bài 21: Những biến hóa của nhà nước phong kiến trong những thế kỉ XVI-XVIII
– Vua quan chỉ lo ăn chơi xa sỉ không quan tâm đến triều đình và nhân dân.
– Địa chủ ra sức chiếm đoạt ruộng đất, bóc lột nông dân.
– Nhân dân khổ cực đã đứng lên đấu tranh ở nhiều nơi.
– Một số thế lực phong kiến cũng hợp quân, đánh nhau, tranh chấp quyền hành.
(Nguồn: Câu 1 trang 110 sgk Sử 10:)
Đầu thế kỉ XVI, triều Lê sơ suy sụp do những nguyên nhân sau: – Các vua không hề quan tâm đến việc triều chính, chỉ lo ăn chơi, sa đọa. – Quan lại địa gia chủ đó hoành hành, hạch sách nhân dân, chiếm đoạt ruộng đất. – Quần chúng nhân dân khổ cực nổi dậy đấu tranh ở nhiều nơi. – Một số thế lực phong kiến họp quân, đánh nhau, tranh chấp quyền hành. Nổi trội hơn hết là thế lực của Quốc công Thái phó Mạc Đăng Dung.
nguyen nhân quan trọng nhất
⟹ Năm 1527, Mạc Đăng Dung bắt vua Lê nhường ngôi vua, nhà Mạc xây dựng. Kết thúc triều đại Lê sơ trong lịch sử Việt Nam.
Đáp án:
Nguyên nhân sâu xa dẫn đến việc sụp đổ của nhà Lê sơ là gì?
A.Thái phó Mạc Đăng Dung phế truất vua Lê lên ngôi nhà vua lập ra nhà Mạc
B. Sự can thiệp của nhà Minh
C. Sự khủng hoảng rủi ro không mong muốn cục bộ, suy yếu của nhà Lê sơ dưới thời vua Uy Mục, Tương Dực
D. Nhân dân khổ cực nổi dậy đấu tranh ở nhiều nơi
Giải thích:
Đầu thế kỉ XVI, triều Lê sơ suy sụp do những nguyên nhân sau:
– Các vua không hề quan tâm đến việc triều chính, chỉ lo ăn chơi, sa đọa.
– Quan lại địa gia chủ đó hoành hành, hạch sách nhân dân, chiếm đoạt ruộng đất.
– Quần chúng nhân dân khổ cực nổi dậy đấu tranh ở nhiều nơi.
– Một số thế lực phong kiến họp quân, đánh nhau, tranh chấp quyền hành. Nổi trội hơn hết là thế lực của Quốc công Thái phó Mạc Đăng Dung.
→ Năm 1527, Mạc Đăng Dung bắt vua Lê nhường ngôi vua, nhà Mạc xây dựng. Kết thúc triều đại Lê sơ trong lịch sử Việt Nam.
⇒ Chọn A.
. Nguyên nhân sâu xa dẫn đến việc sụp đổ của nhà Lê sơ là gì? A.Thái phó Mạc Đăng Dung phế truất vua Lê lên ngôi nhà vua lập ra nhà Mạc B. Sự can thiệp của nhà Minh C. Sự khủng hoảng rủi ro không mong muốn cục bộ, suy yếu của nhà Lê sơ dưới thời vua Uy Mục, Tương Dực
D. Nhân dân khổ cực nổi dậy đấu tranh ở nhiều nơi
Đầu thế kỉ XVI, triều Lê sơ suy sụp do những nguyên nhân sau: – Các vua không hề quan tâm đến việc triều chính, chỉ lo ăn chơi, sa đọa. – Quan lại địa gia chủ đó hoành hành, hạch sách nhân dân, chiếm đoạt ruộng đất. – Quần chúng nhân dân khổ cực nổi dậy đấu tranh ở nhiều nơi. – Một số thế lực phong kiến họp quân, đánh nhau, tranh chấp quyền hành. Nổi trội hơn hết là thế lực của Quốc công Thái phó Mạc Đăng Dung.
nguyen nhân quan trọng nhất
⟹ Năm 1527, Mạc Đăng Dung bắt vua Lê nhường ngôi vua, nhà Mạc xây dựng. Kết thúc triều đại Lê sơ trong lịch sử Việt Nam.
Nhà Mạc (chữ Hán: 莫朝 / Mạc triều) là triều đại quân chủ trong lịch sử Việt Nam, khởi đầu khi Mạc Đăng Dung, sau khi dẹp được những bè phái trong cung đình, đã ép vua Lê Cung Hoàng nhà Hậu Lê nhường ngôi tháng 6 năm 1527 và chấm hết khi vua Mạc Mậu Hợp lập con trai là Mạc Toàn lên ngôi, bị quân đội Lê-Trịnh do Trịnh Tùng chỉ huy vượt mặt vào thời gian ở thời gian cuối năm 1592 – Sau đó Mạc Toàn lên ngôi nhưng tại vị chỉ được 2 tháng, tổng số thời hạn tồn tại chính thức của triều đại là gần 66 năm.
Đại Việt
Mạc triều
(莫朝 )
Tên bản ngữ
- Đại Việt
Mạc triều
(莫朝 )
1527–1677
Lãnh thổ nằm trong tầm trấn áp của nhà Mạc (lục) và nhà Lê trung hưng (lam, khoảng chừng năm 1590)
Vị thếĐế quốcThủ đôĐông KinhNgôn ngữ thông dụngTiếng Việt
Tiếng HánTôn giáo chính
Tam giáo quy nguyênChính trịChính phủQuân chủHoàng đế
• 1527-1529
Thái Tổ
• 1562-1592
Mạc Mậu Hợp
• 1592-1593
Mạc Toàn
• 1593-1625
Mạc Kính Cung
• 1638-1677
Mạc Kính Vũ
Lịch sử
• Thành lập
1527
• Mạc Thái Tổ soán ngôi nhà Lê sơ
1527
• Nhà Lê trung hưng tái lập ở Ai Lao
1533
• Đông Kinh thất thủ, Mạc Mậu Hợp bị giết
1592
• Tàn dư họ Mạc chấm hết
1677
• Giải thể
1677
Dân số
• 1540
2.000.000
Kinh tếĐơn vị tiền tệTiền xu
Tiền thân
Kế tục
Nhà Lê sơ
Nhà Lê trung hưng
Tuy nhiên, quy trình tiếp theo đó hậu duệ nhà Mạc như Mạc Kính Chỉ, Mạc Kính Cung, Mạc Kính Khoan, Mạc Kính Vũ vẫn còn đấy tiếp tục chống lại nhà Hậu Lê thời kỳ trung hưng đến tận năm 1677[1] tại khu vực Cao Bằng.
Thời kỳ 1533-1592 trong lịch sử Việt Nam còn được gọi là thời kỳ Nam-Bắc triều, do cơ quan ban ngành thường trực nhà Mạc chỉ thực sự có quyền lực tối cao từ địa phận Ninh Bình ngày này trở ra, còn từ Thanh Hóa trở vào là thế lực lấy danh nghĩa thiết kế xây dựng lại nhà Lê từ thời điểm năm 1533.
Bài chính: Chiến tranh Lê-Mạc.
Sau khi nhà Mạc nắm quyền, những quyền thần cũ nhà Lê không theo nhà Mạc đã có một số trong những hoạt động và sinh hoạt giải trí chống đối như cầu viện nhà Minh hoặc nổi dậy nhưng đều không thành. Chỉ đến khi nhà Hậu Lê tái lập thì trận chiến tranh quy mô mới thực sự khởi đầu.
Nguyễn Kim khởi nghĩa, họ Vũ cát cứ
Khi Mạc Đăng Dung giết vua Lê Cung Hoàng để cướp ngôi, nhiều quan lại đã tử tiết để phản đối nhà Mạc giết vua cướp ngôi, từ đó thổi bùng lên ngọn lửa đấu tranh “phù Lê diệt Mạc”. Bấy giờ triều thần có Lại bộ thượng thư Đông những ĐH sĩ Vũ Duệ, Lại bộ thượng thư Ngô Hoán, thị thư viện Hàn lâm Nguyễn Mẫn Đốc, quan Đô ngự sử là Nguyễn Văn Vận, quan Hàn lâm hiệu lý là Nguyễn Thái Bạt, quan Lễ bộ thượng thư là Lê Tuấn Mậu, quan Lại bộ thượng thư là Đàm Thận Huy, quan Tham chính sứ là Nguyễn Duy Tường, quan Quan sát sứ là Nguyễn Tự Cường, tước Bình hồ bá là Nghiêm Bá Ký, quan Đô ngự sử là Lại Kim Bảng, Hộ bộ thượng thư Nguyễn Thiệu Tri, quan Phó Đô-ngự-sử là Nguyễn Hữu Nghiêm, quan Lễ-bộ tả Thị-Lang là Lê Vô Cương đều là người khoa giáp, người thì nhổ vào mặt hay là lấy nghiên mực ném vào mặt Mạc Đăng Dung, hay chửi mắng, đều bị Đăng Dung giết đi. Có người thì khởi binh phù Lê thất bại và bị giết, có người thì theo vua Lê không kịp, nhảy xuống sông mà chết, người thì xoay đầu về Lam Sơn bái lạy rồi tự tử. Sau này, khi dẹp xong nhà Mạc, nhà Lê được trung hưng lại, vua Lê Huyền Tông và triều đình bàn luận công lao, truy phong tước phúc thần cho 13 vị trung thần tiết nghĩa vì nước quyết tử này, trong số đó xếp ông Vũ Duệ đứng đầu trong số 13 người[2].
Năm 1529, một võ tướng cũ của nhà Lê là Nguyễn Kim trung thành với chủ với nhà lê, không thần phục nhà Mạc, bỏ chạy vào miền núi Thanh Hoá và sang Ai Lao (Lào), tập hợp lực lượng chống nhà Mạc. Năm 1533, Nguyễn Kim tìm một người tên là Lê Duy Ninh là con của vua Lê Chiêu Tông đưa lên ngôi trên đất Sầm Châu (Ai Lao), tức là vua Lê Trang Tông. Tuy nhiên những nhà sử học nghi ngờ Duy Ninh không phải là con của vua Chiêu Tông vì tuổi của Duy Ninh và Lê Chiêu Tông chênh nhau quá ít [3]
Từ khi Trang Tông lên ngôi, nhiều sĩ phu, tướng lĩnh khởi đầu tập hợp bên Nguyễn Kim để chống nhà Mạc. Năm 1540, Mạc Thái Tông chết. Thượng hoàng Mạc Đăng Dung lập cháu nội là Mạc Phúc Hải lên ngôi, tức là Mạc Hiến Tông. Năm sau, thượng hoàng Đăng Dung chết.
Năm 1543, quân nhà Lê về nước lấn chiếm Tây đô (Thanh Hoá). Hoạn quan nhà Mạc là Dương Chấp Nhất đầu hàng. Năm 1545, Chấp Nhất dâng dưa độc cho Nguyễn Kim, Kim ăn vào chết. Chấp Nhất bỏ trốn về nhà Mạc. Con rể Nguyễn Kim là Trịnh Kiểm lên thay cầm quyền chỉ huy quân đội.
Ở phía tây-bắc, vùng Hưng Hoá (Tuyên Quang), anh em Vũ Văn Mật, Vũ Văn Uyên (Chúa Bầu) là thủ lĩnh trong vùng cát cứ không thần phục nhà Mạc. Nhà Mạc vài lần mang quân đánh nhưng không diệt được họ Vũ, sau lại phải đối phó với nhiều biến cố khác nên buộc phải để họ Vũ cát cứ. Họ Vũ sai người liên lạc theo về nhà Lê trung hưng.
Phụ chính Mạc Kính Điển
Loạt bài
Lịch sử Việt Nam
Thời tiền sử
Hồng Bàng
An Dương Vương
Bắc thuộc lần I (207 TCN – 40)
Nhà Triệu (207 – 111 TCN)
Hai Bà Trưng (40 – 43)
Bắc thuộc lần II (43 – 541)
Khởi nghĩa Bà Triệu
Nhà Tiền Lý và Triệu Việt Vương (541 – 602)
Bắc thuộc lần III (602 – 905)
Mai Hắc Đế
Phùng Hưng
Tự chủ (905 – 938)
Họ Khúc
Dương Đình Nghệ
Kiều Công Tiễn
Nhà Ngô (938 – 967)
Loạn 12 sứ quân
Nhà Đinh (968 – 980)
Nhà Tiền Lê (980 – 1009)
Nhà Lý (1009 – 1225)
Nhà Trần (1225 – 1400)
Nhà Hồ (1400 – 1407)
Bắc thuộc lần IV (1407 – 1427)
Nhà Hậu Trần
Khởi nghĩa Lam Sơn
Nhà Hậu Lê
Nhà Lê sơ (1428 – 1527)
Lê
trung
hưng
(1533 – 1789)
Nhà Mạc (1527 – 1592)
Trịnh–Nguyễn
phân tranh
Nhà Tây Sơn (1778 – 1802)
Nhà Nguyễn (1802 – 1945)
Pháp thuộc (1887 – 1945)
Đế quốc Việt Nam (1945)
Chiến tranh Đông Dương (1945 – 1975)
Việt Nam Dân chủ Cộng hòa
Quốc gia Việt Nam
Việt Nam Cộng hòa
Cộng hòa Miền Nam Việt Nam
Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam (từ 1976)
Xem thêm
- Vua Việt Nam
- Nguyên thủ Việt Nam
- Các vương quốc cổ
- Niên biểu lịch sử Việt Nam
sửa
Năm 1546, Mạc Hiến Tông chết, con là Mạc Phúc Nguyên còn nhỏ lên thay, tức là Mạc Tuyên Tông, chú là Khiêm vương Mạc Kính Điển làm phụ chính. Trong triều xẩy ra biến loạn. Tướng Phạm Tử Nghi muốn lập con Mạc Thái Tổ là Hoằng vương Mạc Chính Trung đã trưởng thành nhưng không được nên cùng Chính Trung khởi binh nổi loạn. Phạm Tử Nghi nhiều lần muốn lấn chiếm Đông Kinh không thành, bèn đem Chính Trung ra chiếm cứ Yên Quảng (Quảng Ninh), cướp phá Tp Hải Dương và đánh phá sang Trung Quốc khiến nhà Minh lo ngại. Đến năm 1551 Mạc Kính Điển dẹp được Phạm Tử Nghi. Tử Nghi bị chém, Chính Trung bỏ chạy và bị giết. Có thuyết nói Tử Nghi chết về tay người Minh.
Năm 1550, Thái tể Lê Bá Ly quyền thế quá rộng, có phần hống hách, hai sủng thần là Phạm Quỳnh, Phạm Dao[4] cậy thế vua Mạc vây đánh. Bá Ly cùng thông gia là Nguyễn Thiến mang gia quyến gồm những tướng Nguyễn Quyện, Nguyễn Khải Khang, Lê Khắc Thận chạy vào Thanh Hóa hàng theo nhà Lê. Tuy nhiên sau vài năm, khi Nguyễn Thiến và Lê Bá Ly chết, những con là Nguyễn Quyện, Lê Khắc Thận lại về theo nhà Mạc và Nguyễn Quyện trở thành danh tướng nhà Mạc.
Năm 1562, Mạc Tuyên tông mất, con là Mạc Mậu Hợp mới 2 tuổi lên nối ngôi. Việc chính vì sự đều do Khiêm vương Kính Điển điều hành quản lý.
Bấy giờ nhà Lê chiếm lại được Thanh Hóa và Nghệ An. Năm 1558, con thứ Nguyễn Kim là Nguyễn Hoàng sợ bị anh rể Trịnh Kiểm hại như anh cả Nguyễn Uông nên xin vào trấn thủ Thuận Hoá. Năm 1570, Trịnh Kiểm lại giao cho Hoàng trấn thủ nốt Quảng Nam. Năm 1572, Hoàng dùng kế giết được tướng Mạc là Mạc Lập Bạo vào đánh. Nhà Mạc mất hẳn phía nam và chỉ từ trấn áp Bắc Bộ.
Năm 1570, Trịnh Kiểm chết, hai con Trịnh Cối, Trịnh Tùng tranh ngôi. Trịnh Cối thua phải sang đầu hàng nhà Mạc. Tuy nhiên Trịnh Tùng là người thay thế xứng danh của Trịnh Kiểm nên vẫn duy trì được thế cân riêng với nhà Mạc.
Trong suốt trong năm 1545-1580 là quy trình hai bên giằng co, khi thì Trịnh Kiểm và sau này là Trịnh Tùng dẫn quân ra đánh Sơn Nam, Ninh Bình, Sơn Tây, Thăng Long, khi thì Mạc Kính Điển cho quân tiến công Thanh Hóa – Nghệ An. Mạc Kính Điển nhiều lần phải mang vua Mạc qua sông tránh sang Kim Thành (Tp Hải Dương) nhưng quân Lê vẫn không vào được Thăng Long. Hai bên khi được khi thua. Cuộc chiến giằng co nổi lên tên tuổi những tướng Hoàng Đình Ái, Nguyễn Hữu Liêu bên Lê, Nguyễn Quyện bên Mạc.
Tháng 10 năm 1580, Mạc Kính Điển mất, em là Mạc Đôn Nhượng lên thay làm phụ chính. Lực lượng quân đội nhà Mạc suy yếu đi nhiều vì thiếu đi người chỉ huy có tầm cỡ và uy tín.
Mất Thăng Long
Mạc Mậu Hợp từ nhỏ lên ngôi, khi lớn vẫn nhờ vào những hoàng cha chính, không chú trọng việc chính vì sự. Sau khi Mạc Kính Điển chết, việc trong ngoài đều trông chờ vào Mạc Đôn Nhượng cùng những tướng Nguyễn Quyện, Mạc Ngọc Liễn[5], Bùi Văn Khuê. Uy thế quân Mạc suy sút nhiều và thường bị thua trận.
Năm 1591, Trịnh Tùng đem quân bắc tiến áp sát thành Thăng Long. Đầu năm 1592, Mạc Mậu Hợp chạy sang Gia Lâm, thống suất thủy quân để làm thanh thế trên sông Nhị Hà cho những tướng giữ thành Thăng Long. Trịnh Tùng thúc quân tổng tiến công. Các tướng Mạc Ngọc Liễn, Bùi Văn Khuê, Trần Bách Niên tan vỡ bỏ chạy. Phục binh của Nguyễn Quyện ở cầu Dền không kịp nổi dậy đã biết thành giết. Nguyễn Quyện bị bắt[6], hai con tử trận. Quân Mạc chết thật nhiều.
Trịnh Tùng rút quân nòng cốt về. Mạc Mậu Hợp thu tàn quân án ngữ sông Nhị Hà, lại ham vẻ đẹp của vợ tướng Bùi Văn Khuê là Nguyễn thị Niên[7] nên muốn giết Khuê. Tháng 8 năm 1592, Khuê biết chuyện bèn đem quân hàng Lê, hợp binh với Trịnh Tùng đại phá quân Mạc.
Tháng 11 năm 1592, Trịnh Tùng lại tiến đánh Thăng Long. Mậu Hợp thua chạy về Kim Thành (Tp Hải Dương). Thấy thế nguy cấp, Mậu Hợp lập con là Toàn lên ngôi, tự mình làm tướng thống suất quân đội. Sau những trận chiến đẫm máu tại khu vực những phủ Nam Sách, Hạ Hồng, Kinh Môn trong tháng 11 và 12 thì quân đội nhà Mạc chịu tổn thất cực kỳ nặng nề. Mạc Mậu Hợp phải bỏ trốn đến huyện Phượng Nhãn, bị bắt sống tiếp theo đó ít ngày và bị hành hình.
Tàn dư
Dù Mạc Mậu Hợp và tiếp theo đó là Mạc Toàn bị bắt và bị giết thì thế lực của nhà Mạc chưa bị tiêu diệt hết. Theo Đại Việt Sử ký toàn thư, cho tới thời điểm đầu thế kỷ 17 thì những vùng như Thái Nguyên, Lạng Sơn, Cao Bằng vẫn thuộc quyền quản trị và vận hành của nhiều người như Mạc Kính Chỉ, Mạc Kính Cung, Mạc Kính Khoan là thân thuộc của nhà Mạc (thuộc chi Mạc Kính Điển). Tại những khu vực này chiến trận vẫn tiếp nối trong nhiều năm và nhân dân vẫn tiếp tục chịu cảnh lầm than, đồng ruộng bị bỏ hoang.
Nhà Minh, vì muốn duy trì thế Nam Bắc triều ở Việt Nam có lợi cho họ nên can thiệp để họ Mạc được cát cứ ở Cao Bằng. Khi nhà Minh mất (1644), những vua Nam Minh – tàn dư nhà Minh – vẫn ủng hộ họ Mạc. Họ Mạc nối nhau trấn giữ ở đây trong nhiều năm, đến con Kính Khoan là Kính Vũ. Mãi đến khi nhà Minh mất hẳn (1662) về tay nhà Thanh, họ Trịnh mới ra tay dẹp họ Mạc. Tới năm 1677, việc trấn giữ Cao Bằng của tớ Mạc mới chấm hết.
Những người họ Mạc bị đổi sang họ khác. Về sau, nhân khi chính vì sự Đàng Ngoài dưới thời Trịnh Giang rối ren, năm 1739, hậu duệ của tớ Mạc là Nguyễn Cừ, Nguyễn Tuyển lại nổi dậy khởi nghĩa chống Trịnh trong vài năm[8].
Thành nhà Mạc
- Thành Nhà Mạc Lạng Sơn hiện nằm trong khu vực phường Tam Thanh, thành phố Lạng Sơn, dấu tích còn sót lại gồm 2 đoạn tường xây bằng đá điêu khắc giữa hẻm núi. Hiện nay di tích lịch sử thành Nhà Mạc ở Lạng Sơn đã được xếp hạng di tích lịch sử lịch sử Quốc gia và được góp vốn đầu tư, tôn tạo đưa vào phục vụ hành khách vãng lai quan.[9]
- Thành nhà Mạc nằm ở vị trí TT thị xã Tuyên Quang, tỉnh Tuyên Quang lúc bấy giờ. Theo sử sách ghi lại thành được xây vào năm 1592 đời nhà Mạc, và được sửa chữa thay thế vào thời đầu nhà Nguyễn (thế kỷ 19). Thành được xây theo phong cách hình vuông vắn, mỗi cạnh dài 275m, cao 3,5m và dày 0,8m; mỗi mặt thành có một cửa hình bán nguyệt với kiến trúc theo lối phòng thủ quân sự chiến lược.. Thành đã được xếp hạng di tích lịch sử lịch sử Quốc gia và đang sẵn có rủi ro không mong muốn tiềm ẩn tiềm ẩn xóa sổ.
- Thành nhà Mạc ở tỉnh Cao Bằng là thành Nà Lự: khi nhà Mạc chạy lên Cao Bằng (1594-1677), trong 83 năm, ba đời vua Mạc đóng đô ở Cao Bình đã cho tu sửa, xây thành cao lên, có cổng thành kiên cố để phòng thủ, đề phòng triều đình vua Lê – chúa Trịnh lên thôn tính. Nhưng hoàn toàn có thể thành này xây từ nhà Đường 618-802.[10]
- Thành nhà Mạc ở tỉnh Ninh Bình là thành Bình Sơn, thuộc xã Mai Sơn, Yên Mô, Ninh Bình. Thành hiện còn đoạn dài khoảng chừng 1 km, gần Quốc lộ 1. Gần thành nhà Mạc là tuyến sông Nhà Mạc và nhiều di tích lịch sử thời Mạc ở Ninh Bình.
- Ở xã Cao Xá, Lâm Thao, Phú Thọ nhân dân vẫn truyền tục câu nói: “Hăm mốt tháng chạp, gió đổ thành Mạc. Hăm hai tháng chạp, gió đổ thành Dung” để nói về thành Nhà Mạc xây dựng dở chừng thì bị mưa và bão làm sụp đổ không thể xây dựng thành Thành được. Hiện nay, thường thường thường niên vào những ngày “hăm mốt, hăm hai tháng chạp” ở Cao Xá vẫn thường có mưa và bão. “Đầu Thành” là từ địa phương ở Cao Xá vẫn dùng để nói về khu vực đoạn đầu thành Nhà Mạc xây ở thôn Dục Mỹ. Hiện nay những dấu tích của Thành Nhà Mạc ở Cao Xá hầu như không hề vì thuở nào kỳ nhân dân ở đây khai thác đất làm đường sá, xây dựng nhà tại.
Rút kinh nghiệm tay nghề từ thất bại của nhà Hồ do việc cướp ngôi nhà Trần, ngay sau khi giành ngôi nhà Lê, Mạc Thái Tổ đã dữ thế chủ động tìm giải pháp thương lượng với nhà Minh. Tháng 2 năm 1528, ông sai sứ sang nhà Minh “xin được tạm coi việc nước vì con cháu họ Lê không hề ai thừa tự”. Nhà Minh trong thời điểm tạm thời chưa tồn tại phản ứng nào đáng kể vì nội bộ cũng chưa hoàn toàn nhất trí về kiểu cách phản ứng với tình hình Đại Việt[11].
Ngoài việc đi sứ, Mạc Thái Tổ còn sai người đút lót, tranh thủ sự đống ý của những quan vùng biên giới của nhà Minh. Năm 1529, anh em Trịnh Ngung, Trịnh Ngang sang tố cáo nhà Mạc cướp ngôi nhà Lê và cầu viện nhà Minh nhưng bị sự ngăn cản của những quan trấn thủ vùng biên của nhà Minh, do đó ý định của hai anh em họ Trịnh không thực thi được[12].
Sau khi lập lập Lê Trang Tông lên ngôi, Nguyễn Kim sai Trịnh Duy Liêu vượt biển sang Trung Quốc xin cầu viện nhà Minh đánh nhà Mạc. Chúa Bầu Vũ Văn Uyên ở Tuyên Quang cũng sai người sang tố cáo việc nhà Mạc cướp ngôi. Năm 1537, Minh Thế Tông giao quân cho Mao Bá Ôn sẵn sàng sẵn sàng tiến xuống phía nam. Nhà Mạc ở vào tình thế “lưỡng đầu thọ địch”.
Các nhà sử học nhìn nhận rằng: trên thực tiễn, Minh Thế Tông không hoàn toàn có ý định dụng binh đánh Đại Việt vì ở Trung Quốc khi này cũng gặp những trở ngại vất vả[13]: một số trong những khởi nghĩa nông dân nổ ra ở Hoa Bắc, “nuỵ khấu” người Nhật gây rối dọc vùng ven bờ biển Giang Tô, Chiết Giang, Phúc Kiến, Quảng Đông, được sự thông đồng của những phú thương người Hoa vừa marketing thương mại vừa cướp bóc; người Bồ Đào Nha khởi đầu nhòm ngó Áo Môn.
Chính vì vậy, vua Minh theo chủ trương phô trương thanh thế bên phía ngoài, kích động cuộc nội chiến giữa nhà Hậu Lê và nhà Mạc và ép nhà Mạc thu phục. Ý định chống cự quân Minh của nhà Mạc sớm tiêu tan vì không hề tóm gọn được những trở ngại vất vả mà nhà Minh đang phải đương đầu[14]. Tháng 2 năm 1539, nhà Mạc dâng biểu sang nhà Minh xin hàng.
Nhà Minh sai Mao Bá Ôn và Cừu Loan tiến áp sát biên giới, lấy danh nghĩa chỉ nhằm mục đích trừng phạt cha con Mạc Đăng Dung nhằm mục đích phân hoá người Đại Việt. Để tránh ngã xuống, Mạc Đăng Dung đồng ý đầu hàng.
Ngày 3 tháng 11 âm lịch năm 1540, Mạc Đăng Dung cùng những bầy tôi Nguyễn Như Quế, Đỗ Thế Khanh, Đặng Văn Trị lên cửa ải. Ông tự trói mình đến dâng biểu xin hàng quân Minh. Trong biểu xin hàng, Mạc Đăng Dung nhấn mạnh yếu tố 3 yếu tố[15]:
Mao Bá Ôn và Cừu Loan nhận biểu của Mạc Đăng Dung bèn lui binh, tâu lên Minh Thế Tông. Vua Minh hạ lệnh:
Tuy nhiên sau này ấn của nhà Minh mang sang thì Mạc Thái Tổ đã qua đời, Mạc Hiến Tông tiếp nhận.
Giai đoạn 1542-1592
Tuy đạt được tiềm năng bảo vệ toàn vẹn vương quốc, nhưng về mặt ngoại giao, vị thế của nhà Mạc so với những triều trước không bằng: thương hiệu Đô thống sứ ty là vị thế nội thần chứ không phải ngoại thần.
Sang thời Mạc Mậu Hợp, thái bảo Giáp Trưng từng dâng sớ xin triều đình bàn lại vì “việc đó là nhục nước”. Tuy nhiên sau khi bàn luận, Mạc Mậu Hợp do dự không quyết định hành động.
Năm 1542 khởi đầu ghi lại mốc thông thường hoá trong quan hệ Mạc-Minh. Đồ tiến cống từ nửa thời Mạc đổi ra lư hương, bình hoa bằng vàng bạc, nặng bằng người vàng[16].
Năm 1548, đoàn sứ do Lê Quang Bí đứng vị trí số 1 sang cầu phong cho vua mới là Mạc Tuyên Tông bị nghi ngờ hàng fake đã biết thành giữ lại. Lê Quang Bí bị giữ tới 19 năm tại Trung Quốc, năm 1566 mới được trở về. Khi đó Tuyên Tông đã mất, vua mới là Mạc Mậu Hợp khen ngợi và phong làm Tô quận công, ví như Tô Vũ nhà Hán đi sứ Hung Nô.
Thời Mạc Mậu Hợp, nhà Mạc đã suy yếu, thường thất thế trước quân Nam triều nhà Lê. Nhà Mạc dùng chủ trương tăng cường ngoại giao, cống nạp cho nhà Minh để tranh thủ sự ủng hộ khi bị thất thế, duy trì lệ tiến cống 6 năm 1 lần[17].
Năm 1592, họ Mạc tháo chạy lên Cao Bằng. Nhà Hậu Lê xin cầu phong của nhà Minh. Sau lần hội khám năm 1597, nhà Minh vẫn chỉ phong cho Lê Thế Tông làm An Nam đô thống sứ ty như phong cho nhà Mạc trước kia. Đồng thời, nhà Minh dùng uy thế “thiên triều” ép họ Trịnh cắt đất Cao Bằng cho họ Mạc cát cứ trong nhiều năm, tới năm 1677 mới chấm hết.
Nhà Mạc rất chú trọng xây dựng lực lượng quân đội đủ mạnh để bảo vệ cơ quan ban ngành thường trực. Trong toàn nước, quân đội nhà Mạc được chia ra 4 vệ:
- Binh lính Tp Hải Dương thuộc vệ Hưng Quốc
- Binh lính Kinh Bắc thuộc vệ Kim Ngô
- Binh lính Sơn Tây thuộc vệ Cẩm Y
- Binh lính Sơn Nam thuộc vệ Chiêu Vũ
Toàn bộ quân đội nhà Mạc lúc phần đông nhất có 12 vạn quân[18].
Để khuyến khích tinh thần chiến đấu của quân sĩ trong thời chiến, nhà Mạc có những ưu đãi cho lực lượng quân đội. Chính sách này đã hỗ trợ nhà Mạc tạo ra một đội nhóm ngũ quân sĩ khá phần đông và trung thành với chủ để bảo vệ quyền lợi triều đình[19].
Mạc Thái Tổ đã đưa ra một số trong những quy định về ruộng đất gồm có: binh điền, lộc điền, quân điền, nhờ vào những quy định đã có từ thời Hồng Đức (Lê Thánh Tông) hay việc cho đúc tiền Thông Bảo.
Thời kỳ Mạc Thái Tông trị vì hoàn toàn có thể xem là thời kỳ đỉnh điểm của nhà Mạc. Lúc đó nhà Lê chưa trung hưng, toàn cõi do nhà Mạc quản trị và vận hành, cảnh thịnh trị được những sử gia nhà Lê – triều đại đối địch với nhà Mạc – soạn Đại Việt sử ký toàn thư, phải ghi nhận: “đêm ngủ không ngừng hoạt động, ngoài hàng không còn ai nhặt của rơi”[20].
Nhưng từ khi Nguyễn Kim nổi dậy, trận chiến tranh nổ ra, giang sơn bị tàn phá, kinh tế tài chính bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Chiến tranh liên miên đã làm cho đời sống của người dân trở nên đói nghèo hơn. Ví dụ năm 1572, sau khi nhiều phen bị nạn binh đao thì tại Nghệ An lại phát dịch. Khâm định Việt sử Thông giám Cương mục có viết rằng: Các huyện, đồng ruộng bỏ hoang nhân dân đói khổ. Dịch lệ lại phát sinh, người chết đến quá nửa. Nhân dân xiêu giạt, hoặc tan tác vào Nam, ra Bắc. Trong cõi Nghệ An vắng ngắt vắng tanh.
Nhìn tổng thể, nhà Mạc có tư duy kinh tế tài chính cởi mở, sớm nhìn thấy xu thế tiến bộ của thủ công nghiệp, thương mại và kinh tế tài chính thành phầm & hàng hóa; điều này khác hoàn toàn với chủ trương bảo thủ của nhà Lê. Nhà Mạc cai trị trong 65 năm đã đưa vùng hướng đông bắc giàu mạnh lên, về ngoại thương đã vươn tới thị trường những nước châu Á. Tuy nhiên, kinh tế tài chính vẫn hầu hết nhờ vào nông nghiệp theo phương thức tiểu nông, tàn dư của phương thức sản xuất Á Đông cùng chính sách gia trưởng với nền kinh tế thị trường tài chính manh mún, khiến mầm mống tư bản chủ nghĩa chớm phát sinh đang không tăng trưởng được[21].
Văn học nhà Mạc phân thành 3 thể loại chính:
- Hiến chương: tiêu biểu vượt trội là Giáp Hải (tác phẩm Ứng đáp bang giao)
- Thơ ca: tiêu biểu vượt trội là Nguyễn Bỉnh Khiêm, Hà Nhậm Đại, Nguyễn Giản Thanh, Phạm Thiện, Hoàng Sĩ Khải, Nguyễn Hàng. Thể loại thơ vịnh thời Mạc khá tăng trưởng với những chủ đề mới, thay cho thể loại ca tụng triều đình phổ cập dưới triều Lê Thánh Tông là mảng thơ phú điền viên, ẩn dật với vạn vật thiên nhiên.
- Truyện ký: tiêu biểu vượt trội là Dương Văn An (tác phẩm Ô châu cận lục) và Nguyễn Dữ (tác phẩm Truyền kỳ mạn lục).
Tượng Quán Thế Âm ngàn tay ngàn mắt, Bảo tàng lịch sử Việt Nam
Nghệ thuật thời Mạc hầu hết là trong nghành nghề kiến trúc và trang trí, thể hiện ở những khu công trình xây dựng xây dựng trong cung đình, chùa chiền và tại những làng xã.
Công trình cung đình quan trọng thời Mạc hầu hết ở Dương Kinh ([di tích lịch sử hiện tại ở Cổ Trai, huyện Kiến Thụy, Thành phố Hải Phòng Đất Cảng) – quê nhà nhà Mạc như điện Phúc Huy, điện Hưng Quốc, điện Sùng Đức. Công trình xây và tu bổ chùa thời Mạc tại những địa phương gồm có: Hải Phòng Đất Cảng 27 chùa; Tp Hải Dương và Hưng Yên 36 chùa; Hà Tây cũ 28 chùa.
Từ thời Mạc, đình làng được sử dụng làm nơi sinh hoạt hiệp hội làng xã. Hai ngôi đình nổi tiếng nhất thời kỳ này là đình Đông Lỗ và đình Tây Đằng. Nghệ thuật kiến trúc và trang trí thời Mạc được nhìn nhận là đã tạo một bước ngoặt lớn trong lịch sử nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp Việt Nam[22].
Nhà Mạc vẫn theo pháp độ cũ của nhà Lê từ hệ tư tưởng đến quy mô thiết chế nhà nước, lấy Tống nho làm tư tưởng cai trị chính[23], tuy nhiên không hạn chế những tôn giáo khác ví như đạo Phật, đạo Giáo như nhà Lê Sơ. Các quan lại và người trong hoàng tộc nhà Mạc đã cúng tiến nhiều đất cho nhà chùa và xây cất, tu bổ nhiều chùa.
Việc truyền đạo Thiên chúa vào Đại Việt khởi đầu được xúc tiến từ thời điểm năm 1533 thời Mạc Hiến Tông nhưng chưa thu được kết quả. Năm 1581 thời Mạc Mậu Hợp, những nhà truyền giáo lại đến, nhưng vì ngôn từ sự không tương đương nên ở đầu cuối giáo đoàn phải trở về Ma Cao[24].
Nhà Mạc rất chú trọng tới nhân tài từ tuyển chọn qua đường thi tuyển. Tuy trận chiến tranh, nhưng nhà Mạc cũng để ý quan tâm đào tạo và giảng dạy và xây dựng khối mạng lưới hệ thống quan lại thông qua 22 kỳ khoa cử với chu kỳ luân hồi ba năm một lần, bắt nguồn từ thời điểm năm 1529 và chấm hết năm 1592. Chẳng hạn năm 1535, nhà Mạc mở khoa thi Hội, lấy Nguyễn Bỉnh Khiêm, Bùi Khắc Đốc, Nguyễn Thừa Hưu đỗ tiến sỹ cập đệ; Nguyễn Di Lượng cùng 6 người khác đỗ tiến sỹ xuất thân; Nguyễn Trùng Quang cùng 21 người khác đỗ đồng tiến sỹ xuất thân.
Một ghi nhận nữa là tận năm 1592, khi chiến sự bên bờ nam sông Hồng trình làng ác liệt trước cuộc tổng tiến công của quân Lê Trịnh, vua Mạc Mậu Hợp vẫn tổ chức triển khai thi ở Bồ Đề bên kia sông theo như đúng định kỳ để lấy được 18 tiến sỹ. Trong 65 năm tồn tại ở Thăng Long, nhà Mạc mở 21 kỳ thi Hội, lấy đỗ 485 Tiến sĩ và 13/46 trạng nguyên[25] trong 800 năm thi tuyển Nho học thời phong kiến Việt Nam.
Khi rút lên Cao Bằng, họ Mạc vẫn tổ chức triển khai thi tuyển để lấy người hiền tài. Có một kỳ thi người đỗ đầu là một phụ nữ tên là Nguyễn Thị Duệ[26] tức Nguyễn thị Du
Cách trân trọng nhân tài của nhà Mạc được tác giả Nguyễn Bá Trác thế kỷ 19, tác giả Hoàng Việt Giáp tý niên biểu nhắc tới mấy chữ dư âm: “Mạc thị sùng Nho” – Họ Mạc sùng đạo Nho.
Người cựu triều
Trong sách “Nhà Mạc và yếu tố nguỵ triều trong sử sách”[27], những nhà nghiên cứu và phân tích ghi nhận nhà Mạc đã mạnh dạn sử dụng quan lại cũ của nhà Lê, điển hình là 4 trạng nguyên đỗ thời Lê sơ: Nguyễn Giản Thanh, Hoàng Văn Tán, Ngô Miễn Thiệu, Trần Tất Văn.
Ngoài ra, trong quy trình “bình định thiên hạ”, Mạc Thái Tổ đã “thu phục” nhiều tướng lĩnh giỏi của nhà Lê như Nguyễn Kính, Nguyễn Áng, Vũ Hộ, Phạm Gia Mô… những người dân đắc lực giúp ông mở ra nhà Mạc.
Cởi bỏ thù hằn
Không chỉ dám dùng người cựu triều thù địch, nhà Mạc còn dám trọng dụng cả những người dân từng theo địch trở về. Điều này được những nhà trình độ nhìn nhận rất cao.
Vụ ly khai của hai thông nhà gia Lê Bá Ly và Nguyễn Thiến năm 1550 kéo theo một loạt con em của tớ của hai họ này, cũng đều là đại thần nhà Mạc như Nguyễn Quyện, Nguyễn Miễn, Nguyễn Khải Khang, Lê Khắc Thận. Nhưng tới năm 1558, khi hai cha già họ Lê và họ Nguyễn qua đời, Nguyễn Quyện, Nguyễn Miễn trở về theo Mạc và được trọng dụng không chút nghi ngờ. Miễn được gả công chúa làm phò mã, Quyện trở thành cha vợ vua (Mậu Hợp) rồi tiếp theo đó liên tục lập công vượt mặt quân Lê Trịnh, thành danh tướng Bắc triều. Kết quả đó lôi kéo Lê Khắc Thận, dù đã làm tới thái phó của Lê Trịnh vẫn vượt luỹ về Mạc năm 1572.
Thật hiếm triều đại nào có chủ trương dùng người cởi mở, bao dung trong thời kỳ loạn lạc như nhà Mạc, nếu so sánh những sự kiện trên với những triều đại khác. Sự bao dung của nhà Lý, nhà Trần với vài thủ lĩnh nổi dậy chỉ là cách đối phó để giữ miền biên xa xôi, không dùng với tướng sĩ “người miền xuôi” đã phản.[cần dẫn nguồn] Hậu Trần Giản Định Đế nghi ngờ Đặng Tất và Nguyễn Cảnh Chân từng phục vụ nhà Hồ và hàng quân Minh nên giết 2 tướng giỏi; Lê Thái Tổ giết hết những người dân Việt từng theo phục vụ quân Minh[28]; Lê Thánh Tông giết đại thần Lê Lăng vì từng ủng hộ Lê Khắc Xương lên ngôi… Có lẽ nhà Mạc đã học được tấm gương của Tề Hoàn Công thời Xuân Thu dám dùng Quản Trọng, dù từng có cái thù bắn tên vào đai áo[29].[cần dẫn nguồn]
Chính sách dùng người của nhà Mạc còn được đời sau ca tụng. Sách Vũ trung tùy bút của Phạm Đình Hổ cuối thời Lê trung hưng ghi: “cái đức chính của thời Minh Đức (niên hiệu của Mạc Thái Tổ) và Đại Chính (niên hiệu của Mạc Thái Tông) nhà Mạc vẫn còn đấy cố kết ở lòng người chưa quên. Vậy nên thời vận đã về nhà Lê mà lòng người hướng theo nhà Mạc vẫn chưa hết…”[30].
Nhà Hậu Lê suy thoái và khủng hoảng, triều chính rối ren đánh giết lẫn nhau, những vua quỷ Uy Mục đế, vua lợn Tương Dực đế và Chiêu Tông đều không đủ sức cầm quyền, những quyền thần họ Trịnh, họ Nguyễn đều chứa chấp mưu đồ riêng, nông dân nổi dậy khởi nghĩa. Mạc Đăng Dung đã xuất hiện trong toàn cảnh đó và chỉ trong mức time gần đầy 10 năm ông đã dẹp yên tình hình nước Đại Việt. Việc nhà Mạc thay thế một nhà Hậu Lê không hề đủ sức và bị thiên hạ chán ghét là tất yếu của lịch sử. Nếu dòng họ Mạc không nổi dậy thì những dòng họ thế tộc khác cũng làm điều tương tự trong toàn cảnh lúc đó[31]. Giáo sư Trần Quốc Vượng nhận định rằng sự thay thế nhà Lê của Mạc Đăng Dung là “phù thích hợp với đời và đạo”[32].
Nội trị
Thời kỳ thịnh trị của Mạc Thái Tông đã cho toàn bộ chúng ta biết khả năng trị nước của nhà Mạc không kém nhà Lê. Đời sống nhân dân no đủ, xã hội ổn định, không khiến những xáo trộn như khi nhà Hồ thay nhà Trần. Những lực lượng chống đối nhà Mạc đó đó là những thế lực cũ thân nhà Lê. Theo sử sách, thời Mạc không còn một cuộc khởi nghĩa nông dân nào. Điều này đã cho toàn bộ chúng ta biết nhà Mạc lấy được lòng dân. Sách Đại Việt Thông sử của Lê Quý Đôn phải thừa nhận Thái Tổ Mạc Đăng Dung “lấy được lòng người khuynh hướng về”. Sau khi Hiến Tông qua đời, những vua Mạc lên thay đều là ấu chúa, biến loạn trong ngoài thật nhiều nhưng nhà Mạc vẫn tại vị. Ngoài khả năng của người phụ chính, hẳn phải có nền tảng là yếu tố ủng hộ của nhân dân Bắc Bộ lúc đó. Việc họ Mạc tiếp tục cát cứ tại Cao Bằng, ngoài sự can thiệp của nhà Minh, nếu không lấy được lòng người thì không thể tồn tại tới 80 năm[33].
Đặc biệt, nhà Mạc rất coi trọng việc phát hiện nhân tài, do đó dù trận chiến tranh liên miên nhưng những kỳ thi vẫn tổ chức triển khai khá đều đặn. Ngay cả khi cát cứ trên Cao Bằng, việc thi tuyển vẫn còn đấy duy trì.
Một điểm lưu ý nữa là cả năm đời vua nhà Mạc không còn nạn quyền thần trong thời hạn cai trị, dù nhà Mạc khởi nghiệp từ một quyền thần trong triều Lê. Đó là yếu tố mà những triều đại Ngô, Đinh, Lý, Trần, Hậu Lê và Nguyễn trong suốt chiều dài lịch sử Việt Nam đều gặp phải. Do đó thời Mạc không còn việc phế lập, khuynh loát trong cung đình. Duy nhất vụ “sự không tương đương chính kiến” trong việc lập người thừa kế (Mạc Phúc Nguyên và Chính Trung) năm 1546 – 1551 đã biết thành đánh dẹp.
Về ngoại giao
Về ngoại giao, một số trong những nhà sử học lên án hành vi tự trói mình, tạ tội, đầu hàng nhà Minh của Mạc Đăng Dung ở biên giới năm 1540, vì điều này làm mất đi thể diện của nước Đại Việt. Nhưng cũng luôn có thể có người nhận định rằng trong toàn cảnh lúc đó, việc này là bắt buộc không hề lựa chọn khác. Ở Thanh Hoá, nhà Lê đánh ra, tại Tuyên Quang, chúa Bầu họ Vũ chưa dẹp được. Phía bắc, nhà Minh uy hiếp. Kẻ thù nguy hiểm nhất đó đó là người phương Bắc. Có lẽ Mạc Đăng Dung không thích lặp lại thảm kịch của nhà Hồ sau khi thay ngôi nhà Trần nên buộc phải hành vi như vậy, vì nếu đối đầu, nhà Mạc chắc như đinh sẽ thất bại. Các nhà nghiên cứu và phân tích ủng hộ quan điểm này còn nhận định rằng, chính vì hổ thẹn và suy sụp sau hành vi này mà Mạc Đăng Dung, vốn đã tiếp tục tăng cao tuổi, nên ốm và mất không lâu tiếp theo đó. Sự nhẫn nhục của Mạc Đăng Dung không những trực tiếp cứu nhà Mạc mà còn gián tiếp cứu nhà Lê trung hưng, bởi nếu nhà Mạc bị nhà Minh diệt như nhà Hồ thì nhà Lê cũng tiếp tục bị nhà Minh diệt như nhà Hậu Trần[34].
Sau khi thất thế, nhà Mạc tiếp tục nhờ vào ảnh hưởng của nhà Minh để tồn tại ở Cao Bằng, nhưng tuyệt nhiên không mượn quân nhà Minh. Theo Đại Việt Sử ký Toàn thư, đại thần Mạc Ngọc Liễn (vốn là người khác họ được cải họ vua) trước lúc mất tại Trung Quốc đã dặn lại vua tôi họ Mạc rằng:
“Nay khí vận nhà Mạc đang không còn, họ Lê lại phục hưng… Dân ta là dân vô tội mà để phải mắc nạn binh đao, sao lại nỡ thế!… Nếu thấy quân họ đến thì ta nên tránh, chớ có đánh nhau, nên thận trọng mà giữ là hơn. Lại không nên mời người Minh vào trong việt nam mà để dân ta phải lầm than đau khổ, này cũng là tội lớn không gì nặng bằng”. (Đại Việt sử ký toàn thư, quyển 17)
Các đời sau họ Mạc đã làm đúng như Mạc Ngọc Liễn dặn lại. Thua trận, phải rời khỏi ngôi cai trị nhưng không cố giành giật lại bằng mọi thủ đoạn, điều này nhà Mạc hơn nhà Hậu Lê, nhà Nguyễn sau này.
Chính thống
Nhà Mạc ở đầu cuối bị mất ngôi khi nhà Lê hồi sinh nhờ sức quyền thần nên những sử gia của triều đại thắng trận ra sức hạ thấp nhà Mạc trong sử sách. Do sự chi phối quan điểm của nhà Lê và nhà nguyễn, Nhà Mạc bị gọi là “ngụy triều”. Tuy nhiên, nếu vị trí căn cứ vào những gì nhà Mạc đã làm, đây thực sự là một vương triều tuy thời hạn tồn tại ngắn, nhưng có vai trò tích cực nhất định trong lịch sử Việt Nam. Nhà Lê dù thắng trận nhưng về thực ra thì không hề, cơ nghiệp nhà Lê trung hưng thực ra là cơ nghiệp họ Trịnh.
Giáo sư sử học Văn Tạo trong nội dung bài viết “Nhà Mạc và yếu tố ngụy triều” đã vạch rõ: Họ Trịnh và họ Nguyễn lấy tiếng là giúp nhà Lê nhưng thực ra là lo làm lợi cho mình. Họ Trịnh phù Lê nhưng lại phế truất và giết những vua Lê. Họ Nguyễn phù Lê nhưng chỉ lo tăng trưởng cơ đồ riêng và cái cớ chống họ Trịnh. Giáo sư Tạo nhấn mạnh yếu tố: “Mạc là ngụy công khai minh bạch, Trịnh Nguyễn là ngụy giấu mặt”[35].
Cách nói “nguỵ” cũng chỉ là theo quan điểm của những sử gia thời phong kiến. Các nhà sử học ngày này đã thay đổi quan điểm này và nhà Mạc đã được nhìn nhận như một triều đại bình đẳng với những triều đại “chính thống” khác.
Nguyên nhân thất bại
Lực lượng chống đối nhà Mạc, rõ ràng là lực lượng nhân danh nhà Lê, những người dân ủng hộ nhà Lê còn mạnh. Vấn đề chính thống chỉ có một vai trò nhất định, vì Nam triều hay Bắc triều đều phải có lý lẽ của tớ. Bắc triều dù là người đi cướp ngôi, nhưng từ Lê Uy Mục, nhân dân đã chán ghét nhà Lê. Nam triều dù đã mất uy tín tuy nhiên với một bộ phận nhân dân, nhất là vùng “cơ bản” quê nhà nhà Lê (Thanh Hoá) trở vào còn nhớ công lao đánh quân Minh của nhà Lê. Do đó, khi yếu tố chính trị không đóng vai trò quyết định hành động thì yếu tố nhân sự sẽ quyết định hành động.
Theo giáo sư Văn Tạo, về chính trị và kinh tế tài chính, tuy nhà Mạc đã khiến giang sơn giàu mạnh lên trong thời kỳ đầu, nhưng địa phận hoạt động và sinh hoạt giải trí của nhà Mạc bị bó hẹp, kẹp giữa một bên là nước lớn Trung Quốc, một bên là Nam triều trỗi dậy cùng tư tưởng “hoài Lê”, không còn Đk mở rộng như những chúa Nguyễn ở phía Nam sau này[36].
Bản thân những tập đoàn lớn lớn chống Mạc đã có những chủ trương thích hợp và lực lượng nhân sự đủ tài năng để đối phó với nhà Mạc nên trong thuở nào gian dài Nam triều tại vị trước những cuộc tiến công của nhà Mạc. Thời hậu kỳ (sau khi Mạc Kính Điển chết), nhà Mạc không hề lực lượng nhân sự đủ mạnh, nhất là vua Mạc Mậu Hợp không đủ sức và phạm phải sai lầm không mong muốn nên đã thất bại về quân sự chiến lược. Trong cuộc mặt trận kỳ đó, khi đã thất bại về quân sự chiến lược thì chính trị của nhà Mạc cũng trở nên yếu thế trước khẩu hiệu “phù Lê” và nhà Mạc thành kẻ bại trận ở đầu cuối[37].
Miếu hiệu
Niên hiệu
Tên
Sinh- Mất
Trị vì
Thụy hiệu
Thái Tổ
Minh Đức
Mạc Đăng Dung
1483?-1541
1527-1529
Nhân Minh Cao nhà vua (仁明高皇帝)
Thái Tông
Đại Chính
Mạc Đăng Doanh
?-1540
1530-1540
Khâm Triết Văn nhà vua (欽哲文皇帝)
Hiến Tông
Quảng Hòa
Mạc Phúc Hải
?-1546
1541-1546
Hiển nhà vua (顯皇帝)
Tuyên Tông
Vĩnh Định (1547)
Cảnh Lịch (1548-1553)
Quang Bảo (1554-1561)
Mạc Phúc Nguyên
?-1561
1547-1561
Duệ nhà vua (睿皇帝) hoặc Anh Nghị nhà vua (英毅皇帝)
Mạc Mậu Hợp
Thuần Phúc (1562-1566)
Sùng Khang (1566-1578)
Diên Thành (1578-1585)
Đoan Thái (1586-1587)
Hưng Trị (1588-1590)
Hồng Ninh (1591-1592)
Mạc Mậu Hợp
?-1592
1562-1592
Mạc Toàn
Vũ An
Mạc Toàn
?-1592
1592-1592
Thành nhà vua[38][39]
Lưu ý:
- Mạc Toàn thực sự không hề quyền lực tối cao gì.
- Giữa thời Mạc Hiến Tông và Mạc Tuyên Tông còn tồn tại Mạc Chính Trung tự xưng là vua nhà Mạc trong thời hạn ngắn nhưng không được nhà Mạc công nhận.
- Gia đoạn hậu kỳ nhà Mạc sau khi Bắc triều sụp đổ gồm có Mạc Kính Chỉ (niên hiệu Bảo Định (1592) và Khang Hựu [40] (1592-1593)), Mạc Kính Cung (niên hiệu Càn Thống (1593-1625)), Mạc Kính Khoan (niên hiệu Long Thái (1623-1638)) và Mạc Kính Vũ (Mạc Kính Hoàn, niên hiệu Thuận Đức (1638-1677)).
1
Mạc Thái Tổ
(Mạc Đăng Dung)
1526 – 1529
2
Mạc Thái Tông
(Mạc Đăng Doanh)
1530 – 1540
3
Mạc Hiến Tông
(Mạc Phúc Hải)
1541 – 1546
4
Mạc Tuyên Tông
(Mạc Phúc Nguyên)
1547 – 1561
5
Mạc Mậu Hợp
1562 – 1592
6
Mạc Toàn
1592 – 1592
7
Mạc Kính Chỉ
1592 – 1593
8
Mạc Kính Cung
1593 – 1625
9
Mạc Kính Khoan
1623 – 1638
10
Mạc Kính Vũ
1638 – 1677
- Mạc Kính Điển
- Mạc Đôn Nhượng
- Nguyễn Kính
- Mạc Ngọc Liễn
- Phạm Tử Nghi
- Vũ Hộ
- Phạm Gia Mô
- Nguyễn Bỉnh Khiêm
- Giáp Hải
- Lê Quang Bí
- Nguyễn Quyện
- Mạc Đăng Lượng
- Mạc Đăng Hào, tức Mạc Đăng Tuấn (sau thay tên Hoàng Tuấn Ngạn em Mạc Đăng Lượng)
Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện đi lại truyền tải về Nhà Mạc.
- Thành Bản Phủ (Cao Bằng)
- Cao Bình (kinh đô)
- Nam-Bắc triều
- Chiến tranh Lê-Mạc
- Nhà Hậu Lê
- Mạc Đăng Dung
- Nguyễn Kim
- Trịnh Kiểm
- Trịnh Tùng
- Chúa Bầu
- Viện Sử học (2007), Lịch sử Việt Nam, tập 3, Nhà xuất bản Khoa học xã hội
- Viện Sử học (2007), Lịch sử Việt Nam, tập 4, Nhà xuất bản Khoa học xã hội
- Nhiều tác giả (1995), Nhà Mạc và yếu tố nguỵ triều trong sử sách, Nhà xuất bản Văn hoá thông tin
- Văn Tạo (2006), Mười cuộc cải cách, thay đổi lớn trong lịch sử Việt Nam, Nhà xuất bản Đại học sư phạm
- Khâm định Việt sử Thông giám Cương mục
- Đại Việt Sử ký Toàn thư
- Nguyễn Huy Thức, Lê Văn Bảy (2006), Lê triều dã sử, Nhà xuất bản Văn hoá thông tin
- Viện Sử học (1996), Vương triều Mạc, Nhà xuất bản Khoa học xã hội
Tiền nhiệm:
Nhà Hậu Lê
Triều đại Việt Nam
1527-1533
Kế nhiệm:
Nhà Hậu Lê
Tiền nhiệm:
Không có
Triều đại Bắc Việt Nam
1533-1592
Kế nhiệm:
Không có
Tiền nhiệm:
Không có
Triều đại Cao Bằng
1592-1677
Kế nhiệm:
Không có
- Đại Việt sử ký toàn thư – Bản điện tử
- Khâm định Việt sử Thông giám cương mục – Bản điện tử
Reply
1
0
Chia sẻ
Review Đâu là nguyên nhân chính dẫn tới sự sụp đổ của nhà mạc ?
You vừa đọc tài liệu Với Một số hướng dẫn một cách rõ ràng hơn về Clip Đâu là nguyên nhân chính dẫn tới sự sụp đổ của nhà mạc tiên tiến và phát triển nhất
Người Hùng đang tìm một số trong những Share Link Down Đâu là nguyên nhân chính dẫn tới sự sụp đổ của nhà mạc miễn phí.
Giải đáp vướng mắc về Đâu là nguyên nhân chính dẫn tới sự sụp đổ của nhà mạc
Nếu sau khi đọc nội dung bài viết Đâu là nguyên nhân chính dẫn tới sự sụp đổ của nhà mạc vẫn chưa hiểu thì hoàn toàn có thể lại Comment ở cuối bài để Mình lý giải và hướng dẫn lại nha
#Đâu #là #nguyên #nhân #chính #dẫn #tới #sự #sụp #đổ #của #nhà #mạc