Review Phương pháp giải nghĩa từ Hán Việt 2022

Contents

Kinh Nghiệm Hướng dẫn Phương pháp giải nghĩa từ Hán Việt Mới Nhất

You đang tìm kiếm từ khóa Phương pháp giải nghĩa từ Hán Việt được Update vào lúc : 2022-05-07 01:47:06 . Với phương châm chia sẻ Bí kíp về trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết Mới Nhất. Nếu sau khi Read Post vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại Comments ở cuối bài để Mình lý giải và hướng dẫn lại nha.

105

Nội dung chính

2. Những giải pháp việt hóa từ ngữ gốc hán hầu hết
3. Lỗi thường gặp trong sử dụng từ Hán Việt.
4. Một số lưu ý khi sử dụng từ Hán Việt
5. Mở rộng vốn từ Hán Việt

Ngo Thinh2021-09-14T01:45:15+07:00

(Last Updated On: 14/09/2022)

Theo cách hiểu thông thường: Từ Hán Việt là những từ gốc Hán, được phát âm theo âm Hán Việt, là thành phầm Việt hóa những yếu tố gốc Hán.

Với tư cách là một thuật ngữ ngôn từ học: Từ Hán Việt là những từ tiếng Việt có nguồn gốc từ tiếng Hán, đã nhập vào khối mạng lưới hệ thống từ vựng tiếng Việt, chịu sự chi phối của những quy luật ngữ âm, ngữ pháp và ngữ nghĩa của tiếng Việt, còn gọi là từ Việt gốc Hán.

2. Những giải pháp việt hóa từ ngữ gốc hán hầu hết

a. Từ ngữ Hán được vay mượn trọn vẹn hai mặt kết cấu và ý nghĩa, chỉ Việt hóa âm đọc.

Những từ ngữ Hán được vay mượn vẫn không thay đổi kết cấu, ý nghĩa cơ bản ngoài những từ đơn như: tâm, tài, mệnh, phú v.v… thường là từ ghép tuy nhiên âm và rải ra khắp những nghành hoạt động và sinh hoạt giải trí xã hội, từ quá khứ đến hiện tại ví dụ: đế vương, khanh tướng, đại thần, nhân dân, quần chúng, quản trị, thủ tướng, nội những, văn chương, khoa cử, trạng nguyên, bảng nhãn, thám hoa, cử nhân, tú tài, dân chủ, xã hội, cai trị, trị vì, công nghiệp, nông nghiệp, thương nghiệp, chỉ huy, tác chiến, công sự, chinh chiến, xuất chinh, chinh phu, chinh phụ, chinh phục, trình độ, chuyên chính, chuyên được sử dụng, chuyên nghiệp v.v…

Biện pháp này tạo ra một số trong những lượng lớn từ Hán Việt.

b. Từ ngữ Hán được không thay đổi nghĩa, thay đổi hình thức cấu trúc, âm thanh.

– Rút gọn những yếu tố trong cấu trúc từ.

Ví dụ:

Thừa trần (nghĩa đen là “hứng bụi – một bộ phận kiến trúc ngăn cách không khí nhà tại với mái nhà”) thành trần (nhà).

Lạc hoa sinh thành lạc (cây lạc, củ lạc).

– Đảo vị trí những yếu tố trong cấu trúc nội bộ từ ghép.

Ví dụ:

nhiệt náo (Hán) thành náo nhiệt (Việt)

thích phóng (Hán) thành phóng thích (Việt)

cáo tố (Hán) thành tố cáo (Việt)

thương tang (Hán) thành tang thương (Việt)

– Hoặc thay đổi những yếu tố trong một từ, một ngữ.

Ví dụ:

nhất cử lưỡng đắc (Hán) thành nhất cử lưỡng tiện (Việt)

an phận thủ kỉ (Hán) thành an phận thủ thường (Việt)

cửu tử nhất sinh (Hán) thành thập tử nhất sinh (Việt).

c. Từ ngữ Hán được không thay đổi hình thức cấu trúc từ nhưng có sự thay đổi về nghĩa.

– Đổi nghĩa, thu hẹp nghĩa, mở rộng nghĩa

Ví dụ:

phương phi (Hán) vốn nghĩa là “hoa cỏ thơm tho”, vào tiếng Việt lại nghĩa là “béo tốt” (mặt mũi phương phi, người trông phương phi, béo tốt) .

khôi ngô (Hán) vống nghĩa là ” người to lớn , cao lớn”, vào tiếng Việt có nghĩa “mặt mũi sáng sủa dễ coi” (khuôn mặt khôi ngô)

đinh ninh (Hán) vốn có nghĩa “dặn dò, nói đi nói lại, dặn đi dặn lại”, ta thêm nghĩa “tin chắc, yên trí”, “không thay đổi” ( cứ đinh ninh là nó còn đang ở trong nhà; Đá mòn nhưng dạ chẳng mòn, Những lời hò hẹn vẫn còn đấy đinh ninh. – ca dao), trong lúc đó nghĩa “nhắc đi nhắc lại, nói đi nói lại cho nhớ, cho in sâu vào tâm khảm…” vẫn được sử dụng (Vầng trăng vằng vặc giữa trời, Đinh ninh hai mặt một lời tuy nhiên tuy nhiên – Truyện Kiều).

– Cũng có trường hợp, từ ngữ Hán vừa bị rút gọn lại vừa bị đổi nghĩa không hề giữ lại nét nghĩa nào vốn có trong Hán ngữ, ví như: lang bạt kì hồ (Hán) ví dụ điển hình, vốn là một câu thơ trong Kinh Thi, được rút gọn lại và mang một nghĩa chuyển rất xa trong tiếng Việt (cuộc sống lang bạt).

– Có những từ ngữ Hán vào tiếng Việt đã quy đổi sắc tố tu từ.

Ví dụ:

thủ đoạn (Hán) vốn không còn hàm ý xấu tốt, chỉ có nghĩa tương tự như: “phương pháp, giải pháp, phương cách…”, tuy nhiên với tư cách là một từ Hán Việt, “thủ đoạn” mang hàm ý xấu: “mánh khóe khôn ngoan và xảo trá, gian ác” (thủ đoạn bóc lột, thủ đoạn lừa hòn đảo, một kẻ rất thủ đoạn v.v…)

dã tâm trong tiếng Hán cũng không hàm ý xấu tốt, chỉ có nghĩa tương tự như: “khát vọng” tuy nhiên với tư cách là một từ Hán Việt, dã tâm lại sở hữu hàm ý xấu: “lòng dạ hiểm độc” (dã tâm đen tối của quân địch) .

Những từ gốc Hán được vay mượn không nhất thiết chỉ nhằm mục đích mục tiêu khỏa lấp chỗ trống do tiếng Việt không đủ từ tương ứng mà còn nhằm mục đích làm phong phú thêm sắc thái biểu cảm, tạo ra một phong thái trang trọng, tinh xảo, uyển chuyển khi thiết yếu hoặc tăng cường tính khái quát, trừu tượng hóa qua từ được sử dụng. Hiện tượng này hoàn toàn có thể thuận tiện và đơn thuần và giản dị nhận thấy qua sự so sánh những từ Việt sẵn có và từ gốc Hán được vay mượn có quan hệ đồng nghĩa tương quan.

Ví dụ:

“vợ” và phu nhân

“mẹ” và thân mẫu, cụ bà thân sinh

“mẹ vợ” và nhạc mẫu

“bố” và thân phụ, cụ ông thân sinh

“bố vợ” và nhạc phụ

“lấy vợ lấy chồng” và kết hôn, thành thân

“đám cưới” và hôn lễ

“đàn bà” và phụ nữ, phái nữ

“trẻ con” và nhi đồng

“đàn ông” và phái mạnh “xác chết” và tử thi, thi hài

“ăn mày” và hành khất

“núi sông” và giang sơn, sơn hà.

d. Dùng từ Hán được vay mượn như những yếu tố tạo từ Hán Việt

Những từ được tạo ra bằng giải pháp này gồm hai loại:

– Cả hai yếu tố tạo thành từ ghép đều là gốc Hán, ví dụ: sản xuất, sĩ diện, luận án,linh động, y tá, y tế, dược tá, trạm xá, chánh văn phòng, phó văn phòng, quả tình, hành ….

– Trong hai yếutố tạo thành từ ghép, một yếu tố là Việt, ví dụ: gồm có, bồi đắp, sống động, thanh vắng, bao bọc, chối từ, binh lính, chân thực…

e. Chuyển dịch, sao phỏng những từ ngữ gốc Hán nhằm mục đích xây dựng và tương hỗ update vốn từ tiếng Việt.

Ví dụ: thiên địa (thuở trời đất), phong trần (gió bụi), hồng nhan (khách má hồng), thương (ông xanh), cửu trùng (chín tầng), thiên hạ (nước), nhung y (áo nhung), vũ thần (quan võ), tải đạo (chở đạo).

Ngày nay, giải pháp sao phỏng này vẫn được sử dụng để Việt hóa sâu hơn thế nữa những từ ngữ gốc Hán. Có thể nêu một số trong những ví như sau:

thiết lộ/ đường tàu, khí xa/ xe hơi, hỏa tiễn/ tên lửa, phi cơ/ máy bay, phi trường /trường bay, nhãn khoa/ khoa mắt, niêm mạc/ màng nhầy, đoạn mại/ bán đứt, giác ngạn/ bến giác (chữ nhà Phật), trung tu/ sửa chữa thay thế vừa, đại tu/ sửa chữa thay thế lớn, fan hâm mộ/ bạn đọc, người theo dõi/ người xem, thượng bán niên/ nửa năm đầu, hạ bán niên / nửa năm cuối, thúc thủ/ bỏ tay, nhược tiểu/ nhỏ yếu, hầu hết/ số đông, thiểu số/ số ít, sơ bộ/ bước đầu, xâm nhập/ đi sâu v.v…

Có thể coi những cặp từ được nêu làm ví dụ trên đấy là những cặp từ đồng nghĩa tương quan hoàn toàn, hoàn toàn có thể thay thế lẫn nhau trong mọi trường hợp. Và sự lựa chọn của người bản ngữ lúc bấy giờ là nghiêng về phí những từ mang nhiều sắc thái Việt hơn ( ví dụ giữa hỏa xa và “xe lửa” thì chọn “xe lửa”; thiết lộ và “đường tàu” thì chọn “đường tàu”).

Có một số trong những yếu tố cần lưu ý ở đấy là: khuynh hướng lựa chọn nói trên cố nhiên sẽ tiến hành kiểm soát và điều chỉnh trong những trường hợp nên phải xem xét tới sắc tố tu từ ( ví như khi cần lựa chọn để sử dụng cho thích hợp những cặp từ đồng nghĩa tương quan: phụ nữ/ đàn bà, phu nhân / vợ v.v…) hoặc trong những khuôn khổ nhất định của yêu cầu diễn đạt, nhất là trong những văn bản mang phong thái khoa học, như ” tình quả đât” thì được đồng ý, còn nếu chuyển thành “tình loài người” thấy rất ngây ngô và ý nghĩa cũng không thật hoàn hảo nhất, tuy nhiên ở những nơi khác, quả đât hoàn toàn có thể chuyển thành loài người.

3. Lỗi thường gặp trong sử dụng từ Hán Việt.

a. Lỗi về cấu trúc từ

Tiếng Việt là một ngôn từ không biến hình từ và từ Hán Việt cũng mang điểm lưu ý này. Trong quy trình sử dụng, phải lưu ý dùng đúng về mặt âm thanh và cấu trúc từ đã được hiệp hội quy ước.

Để tránh lỗi về cấu trúc từ, nên tránh:

– Tự cải biến cấu trúc của từ

Các giải pháp Việt hóa từ ngữ gốc Hán đều tạo ra một số trong những lượng hữu hạn từ Hán Việt và những từ Hán Việt rất ổn định về mặt cấu trúc. Việc tự ý thay đổi cấu trúc từ sẽ dẫn đến việc sai lệch cả về cấu trúc lẫn ngữ nghĩa.

Ví dụ 1. Trên một tờ báo của ngành truyền thông đại chúng có một câu như sau:

Đây là một thành phầm gốm nung có những văn hoa sặc sỡ.

Văn hoa xuất hiện ở câu này sẽ không còn đúng chỗ, vì văn hoa và hoa văn tuy hòn đảo vị trí những âm tiết như chức viên với viên chức nhưng nghĩa của chúng lại hoàn toàn rất khác nhau. Hoa văn là hình trang trí có tính đặc trưng của những dân tộc bản địa người, thường vẽ, dệt, khắc, chạm trên dụng cụ: hoa văn trống đồng, hoa văn trên thổ cẩm của người Thái; còn văn hoa có nghĩa “văn vẻ, hoa mĩ”, ví như: lời lẽ văn hoa. Như vậy, trong câu trích dẫn trên kia, nên dùng hoa văn sẽ đúng hơn.

Qua câu văn được trích dẫn, hoàn toàn có thể đưa ra một vài nhận xét liên quan đến yếu tố Việt hóa từ ngữ Hán vay mượn và yếu tố dùng cho đúng từ Hán Việt như sau:

Như toàn bộ chúng ta đều đã biết, một trong những giải pháp Việt hóa từ ngữ Hán được vay mượn là hòn đảo vị trí những yếu tố tạo thành từ ghép tuy nhiên âm tiết, (nhưng vẫn không thay đổi ý nghĩa) ví như: lệ ngoại (H)/ ngoại lệ (V), động dao (H)/ xấp xỉ (V), cứu cấp (H)/ cấp cứu, chức viên (H)/ viên chức (V), nội hướng (H)/ khuynh hướng về trong (V), ngoại hướng (H)/ hướng ngoại (V), cải hoán (H)/ hoán cải (V), trừ ngoại (H)/ ngoại trừ (V), khai triển (H)/ triển khai (V) v.v… Nhưng, sự thay đổi này cũng luôn có thể có số lượng giới hạn và cần lưu ý đến những trường hợp hòn đảo vị trí sẽ dẫn đến những ý nghĩa khác, hoặc một từ khác, kiểu như: vãng lai khác lai vãng.

– Tự tạo từ Hán Việt bằng phương pháp lắp ghép

Tạo ra từ mới là việc làm thiết yếu để tăng trưởng vốn từ. Tuy nhiên, từ mới phải được hình thành theo những quy tắc nhất định và phải được hiệp hội sử dụng ngôn từ đồng ý.

Ví dụ: Tác quyền là một từ mới được hình thành trên cơ sở phối hợp nghĩa của hai từ tác giả và quyền. Tác quyền nghĩa là “quyền tác giả”. hoặc vốn pháp định là một từ được hình thành trên cơ sở nghĩa của 3 từ: vốn, pháp lý, quy định.

Trong thực tiễn, có nhiều tổng hợp từ được hình thành theo phong cách lắp ghép và kết quả là không được đồng ý khi sử dụng.

Ví dụ: Trong khối mạng lưới hệ thống từ Hán Việt, có nhiều từ được cấu trúc theo như hình thức Đa + x, Ví dụ như: đa tài, đa tình, đa sầu, đa cảm, đa thê, đa hệ… với đa nghĩa là “nhiều“. Tuy nhiên, không phải bất kể sự phối hợp nào của đa với một yếu tố khác cũng hoàn toàn có thể hoàn toàn có thể đồng ý được. Chẳng hạn có người viết Bà chủ quán là một người đa chồng thì đa chồng là một sự phối hợp sai, là một sự lắp ghép không được đồng ý, nó là một sự lắp ghép không thiết yếu, chỉ làm cho tiếng Việt thêm mù mờ, tối nghĩa. Trong trường hợp này chỉ hoàn toàn có thể dùng cụm từ thuần Việt lắm chồng, nhiều chồng. Còn từ Hán Việt tương tự đa phu chỉ được sử dụng trong ngành Nhân loại học văn hóa truyền thống, không được sử dụng trong trường hợp chỉ một người rõ ràng.

– Không nắm vững hình thức vốn có của từ.

Mỗi từ Hán Việt thường có một hình thức cấu trúc n hất định. Tuy nhiên, khi sử dụng có từ bị đọc nhầm âm.

Ví dụ: Tham quan thường bị nhầm thành thăm quan.

Tham quan là một từ Hán Việt đã được mượn từ lâu. Trong tiếng Hán, tham có hai nghĩa và được mượn vào tiếng Việt trong hai dãy từ phái sinh khác nha u. Với nghĩa “tham gia”, tham xuất hiện trong những từ Hán Việt: tham chiến, tham chính, tham gia, tham gia, tham luận… Với nghĩa “tìm hiểu thêm”, tham xuất hiện trong : tham bác, tìm hiểu thêm, tham quan, tham vấn… Trong tiếng Việt tham quan có nghĩa “xem nhìn tận nơi để thêm hiểu biết và học hỏi kinh nghiệm tay nghề”. Nghĩa khá đầy đủ của tham quan không được phản ánh trong thăm quan, vì thăm chỉ là “đến hỏi han, xem xét để biết tình hình”. Dùng Thăm quan thay cho tham quan là sai. Và nếu nói:

Tổ chức đi tham quan là đúng
Tổ chức đi thăm quan là không đúng

Hoặc những tổng hợp dưới này cũng trở nên xem là sai về mặt hình thức cấu trúc:

Liệt vị
Đơn phương độc mã
Bệnh mãn tính
Sáng lạn, sán lạn
Hoạch toán Trìu tượng Đảo ngũ

– Nhầm lẫn những từ gần âm

bàn hoàn – bàng hoàng
bàng quang – bàng quan
bao biện – ngụy biện
…

b. Lỗi về nghĩa

Cũng như từ thuần Việt, nghĩa là một mặt rất quan trọng của từ Hán Việt. Nghĩa này được quy ước và được sử dụng thống nhất trong hiệp hội sử dụng ngôn từ. Tuy nhiên, đấy là một lớp từ vay mượn bằng nhiều con phố, phương pháp rất khác nhau nên việc hiểu đúng nghĩa của từ để sử dụng lại là một yếu tố còn nhiều trở ngại vất vả. Sự nhầm lẫn về nghĩa của từ dẫn đến sử dụng không đúng ngữ cảnh tiếp xúc.

Ví dụ:

Từ cứu cánh nghĩa là “mục tiêu”, nhưng trên thực tiễn lại sở hữu thật nhiều người tiêu dùng với nghĩa “tương hỗ”. Vì vậy, có cách dùng: Tập tài liệu này là cứu cánh cho những sinh viên trong kỳ thi. Và cách dùng đó là sai.

Cam lai nghĩa là “ngọt lại“, nhưng có người hiểu nghĩa là “cam lai ghép“.

Chẳng hạn, thơ Bác có viết:

“Ăn quả nhớ kẻ trồng cây

Phải chăng khổ tận đến ngày cam lai”.

thì cam lai ở đây được hiểu là môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường niềm sung sướng, sung sướng đã quay trở lại với con người.

Hoặc có cách dùng từ bao biện với nghĩa là “dùng những lập luận có vẻ như như hợp lý nhưng thật ra là sai lầm không mong muốn để tranh cãi trong một yếu tố” trong câu: Nói như vậy là bao biện, thực sự không phải như vậy.

Trong khi đó, nghĩa của từ bao biện là “Ôm đồm làm cả việc thuộc phận sự của người khác, khiến người dân có trách nhiệm không phát huy được sáng tạo độc lạ ”. Ở câu trên, phải dùng từ ngụy biện mới đúng chuẩn về nghĩa: “Nói như vậy là ngụy biện, thực sự không phải như vậy.”

c. Lỗi về phong thái

Từ Hán Việt có tính chất tĩnh, ít gợi hình ảnh, ổn định về nghĩa và đặc biệt quan trọng có tính trang trọng, trang trọng. Do đó, nó phù phù thích hợp với những phong thái ngôn từ gọt rũa như phong thái ngôn từ hành hính, phong thái ngôn từ chính luận…Riêng riêng với phong thái ngôn từ sinh hoạt hoặc ngôn từ văn chương nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp, tỉ lệ từ Hán Việt xuất hiện thấp hơn vì hai phong thái ngôn từ này yên cầu từ ngữ rõ ràng, sinh động, giàu hình ảnh. Khi sử dụng, nên lưu ý tới điểm lưu ý này để tránh lỗi.

Ví dụ: Trong khẩu ngữ, tránh việc nói: Họ tương trợ nhau vượt qua trở ngại vất vả.

Nên nói: Họ giúp sức nhau vượt qua trở ngại vất vả

Hoặc trong văn bản hành chính lại nên viết: Dự trù kinh phí góp vốn đầu tư tổ chức triển khai ngày Nhà giáo Việt Nam.

mà tránh việc viết: Dự trù tiền tổ chức triển khai ngày Nhà giáo Việt Nam.

d. Lạm dụng từ Hán Việt.

Mặc dù từ Hán Việt là một lớp từ rất quan trọng, tuy nhiên tránh việc lạm dụng. Trên thực tiễn, có nhiều trường hợp không để ý quan tâm đến yêu cầu này khiến văn bản trở nên mơ hồ, khó hiểu thậm chí còn bị sai lệch trong việc hiểu nội dung văn bản.

Chỉ dùng từ Hán Việt khi từ thuần Việt không còn hoặc không diễn đạt được ý nghĩa. Tránh dùng những từ Hán Việt cổ hoặc không thông dụng gây mơ hồ về nghĩa hoặc sai lệnh nội dung văn bản.

Ví dụ: Không nên dùng: Học hiệu đã triển khai trách nhiệm năm học mới

mà nên dùng: Nhà trường đã triển khai trách nhiệm năm học mới.

hoặc nên dùng: Chúng tôi đón Đoàn tại Sân bay Quốc tế Nội Bài.

mà tránh việc dùng: Chúng tôi đón Đoàn tại Phi trường Quốc tế Nội Bài.

4. Một số lưu ý khi sử dụng từ Hán Việt

– Dùng từ Hán Việt đúng âm, đúng nghĩa.

– Dùng từ đúng phong thái ngôn từ.

– Tránh lạm dụng từ Hán Việt.

– Đối với những cặp từ Hán Việt và thuần Việt đồng nghĩa tương quan, cần thấy rằng cạnh bên sự giống nhau, giữa chúng vẫn vẫn đang còn 3 điểm rất khác nhau:

+ Khác nhau về sắc thái ý nghĩa

+ Khác nhau về sắc thái biểu cảm

+ Khác nhau về sắc tố phong thái.

– Cần phân biệt để tránh nhầm lẫn Một trong những từ Hán Việt gần âm, đồng âm.

– Với những từ Hán Việt bị biến nhiều âm đọc rất khác nhau, cần vị trí căn cứ vào từ điển để lựa chọn âm đọc đúng.

– Dùng từ Hán Việt đúng tình hình, đối tượng người dùng, nội dung và đích tiếp xúc.

5. Mở rộng vốn từ Hán Việt

1. Các yếu tố chỉ số

Nhất : một (nhất thời, hợp nhất, độc nhất…); nhất còn tồn tại nghĩa là ở vị trí trên hết trong sự sắp xếp (giải quán quân, nhất hạng…)
Nhị: hai (nhị diện, nhị thể, độc nhất vô nhị…)
Tam : ba (tam cấp, tam giác, tam thể…)
Tứ: bốn (tứ thời, tứ diện, tứ ..)
Ngũ: năm (ngũ quả, ngũ hành… )
Lục: sáu (thơ lục bát, lục giác, lục lăng…)
Thất: bảy (thất điên bát hòn đảo, tuy nhiên thất lục bát)
Bát: tám (bát giác, bát diện…)
Cửu: chín (bảng cửu chương, cửu tuyền…)
Thập: mười (thập phân, khách thập phương, đàn thập l ục, thập tự…)
Bách: trăm (bách chiến bách thắng, bách phát bách trúng, vườn bách thú…)
Thiên: nghìn (thiên niên kỉ, thiên lí mã, thiên biến vạn hóa…)

2. Các yếu tố chỉ màu sắc

Bạch: trắng (bạch cầu, chuột bạch…)
Hoàng: vàng (hoàng anh, hoàng cúc…)
Hồng: đỏ (hồng kì, hồng cầu, hồng ngọc…)
Hắc: đen (hắc ín, hắc ám…)
Thanh: xanh (thanh thiên, thanh vân…)
Ô: đen (ngựa ô, ô ..)

3. Các yếu tố chỉ cây cối và bộ phận cây cối

Diệp: lá (diệp lục, vàng diệp… )
Căn: rễ (cơ bản, thâm căn cố đế…)
Chi: cành (rõ ràng, kim chi ngọc diệp…)
Thụ: cây (cổ thụ, đại thụ…)
Mộc: cây gỗ (mộc nhĩ, thuyền độc mộc…)
Thảo: cỏ (thảo nguyên, thảo mộc…)

4. Các yếu tố chỉ cảnh vật tự nhiên

Thiên: trời (thiên tài, thiên tai, bắn chỉ thiên…)
Địa: đất (địa hình, khu vực, địa đạo…)
Hải: biển (hải cảng, món ăn thủy hải sản, thủy quân…)
Dương: biển lớn (Thái Bình Dương, tuần dương hạm, viễn dương…)
Hà: sông (hà lưu, sơn hà, hà khẩu…)
Giang: sông lớn (giang sơn, trường giang, tràng giang đại hải… )
Sơn: núi (sơn cầm, sơn cước, sơn lâm, sơn thủy…)
Lâm: rừng (lâm nghiệp, lâm sản, kiểm lâm…)
Điền: ruộng (điền chủ, điền viên, công điền…)
Dã: đồng nội, nơi cách dân cư tương đối Ví dụ: ( dã chiến, việt dã…)
Viên: vườn (khu dã ngoại khu vui chơi vui chơi công viên, điền viên, thảo cầm viên…)
Đạo: đường (thủy đạo, xích đạo…)
Lộ: đường (quốc lộ, quốc lộ, lộ trình…)
Ngạn: bờ (tả ngạn, hữu ngạn…)
Nhật: mặt trời (nhật thực, nhật nguyệt…), nhật còn tồn tại nghĩa là ngày (nhật kí, cách nhật, sinh nhật…)
Nguyệt: trăng (nguyệt thực, vọng nguyệt, đàn nguyệt…), nguyệt còn tồn tại nghĩa là tháng (nguyệt phí…)
Tinh: sao, thiên thể (tinh cầu, hỏa tinh, vệ ..)
Vân: mây (thanh vân, phù vân… )

5. Các yếu tố chỉ tổ chức triển khai xã hội

Quốc: nước (quốc kì, quốc huy, ái quốc. )
Gia: nhà (gia chủ, gia tài, tang gia. )
Tộc: họ; hiệp hội người mang tên thường gọi, địa lí cư trú, ngôn từ, văn hóa truyền thống riêng (tộc trưởng, dân tộc bản địa, đại tộc……………. )
Hương: làng (hương xã…), quê nhà (đồng hương, cố hương… )
Thị: chợ (thị trường, nhất cận thị nhị cận giang. )
Hiệu: trường (hiệu trưởng, giám hiệu. )
Nghệ: nghề (công nghệ tiên tiến và phát triển, mĩ nghệ)
Nghiệp: nghề, việc làm lớn lao (chuyên nghiệp, đồng nghiệp, thương nghiệp…). Nghiệp còn tồn tại nghĩa là yếu tố học (tốt nghiệp, tu nghiệp. ) lại còn tồn tại nghĩa là tài sản (sản nghiệp, nghiệp chủ……………… )

6. Các yếu tố chỉ quan hệ thân thuộc và quan hệ xã hội

Phụ, cha (phụ mẫu, phụ hệ…) Phụ còn dùng để xưng hô riêng với đàn ông thuộc lớp trên ( phụ huynh, phụ lão, sư phụ……………… )
Mẫu: mẹ (mẫu giáo, bảo mẫu…) Mẫu còn tồn tại nghĩa là cái chính, cái lớn (mẫu hạm, mẫu số )
Huynh: anh (huynh đệ, huynh trưởng.. )
Đệ: em trai hoặc người đàn ông ít tuổi hơn (hiền đệ..). Đệ còn dùng để xưng hô phái mạnh cùng lứa nhưng ít tuổi hơn ( đồ đệ, sư đệ.. )
Phu: chồng (vọng phu, vũ phu…). Phu còn tồn tại nghĩa là người đàn ông ở tuổi thành niên (sĩ phu, nông phu.. )
Thê: vợ (thê nhi, bầu đàn thê tử.. )
Tử: con (quý tử, đệ tử…). Tử còn dùng làm yếu tố đứng sau để cấu trúc từ nghĩa là thành phần, cái, con, người (thành phần, nguyên tử..)
Tôn: cháu (trưởng tôn, đích tôn.. )
Hữu: bạn (chiến hữu, hữu nghị.. )
Bằng: bạn (bằng hữu, thân bằng cố hữu…)
Vương, đế, hoàng, quân: vua (vương cung, đế đô, hoàng hậu, quân chủ…)
Bộc: nô lệ (lão bộc, nô bộc…)

7. Các yếu tố chỉ thời hạn

Niên: năm (niên khóa, tất niên cuối năm, thâm niên…). Niên còn tồn tại nghĩa là tuổi (thanh niên, thiếu niên…)
Nguyệt: tháng (nguyệt phí, nguyệt báo…). Nguyệt còn là một trăng (Nguyệt thực).
Nhật: ngày (nhật ký, sinh nhật…). Nhật còn là một mặt trời (Nhật thực)
Tuần: thời hạn gồm 10 ngày (tháng có ba tuần) (thượng tuần, trung tuần, hạ tuần…). Tuần còn tồn tại nghĩa là khoảng chừng thời hạn 10 năm (lục tuần – 60 tuổi, ngũ tuần – 50 tuổi….). Tuần còn tồn tại nghĩa là thời hạn bảy ngày (tuần lễ…). Tuần lại còn tồn tại nghĩa thời kì (tuần trăng mật…).
Dạ: đêm (dạ hương, dạ hội, dạ quang…).

8. Các yếu tố chỉ không khí.

Thượng: trên. Ví dụ: thượng lưu, thượng lệnh, sân thượng, phạm t hượng… Thượng còn là một tiếng để tôn xưng vua chúa. Ví dụ: hoàng thượng, chúa thượng… Ngoài ra thượng còn tồn tại nghĩa là lên. Ví dụ: thượng lộ bình an…
hạ: dưới. Ví dụ : hạ lưu, hạ tầng, thiên hạ… Hạ còn tồn tại nghĩa xuống, đưa xuống. Ví dụ: hạ lệnh, hạ thấp, hạ giá…
ngoại: ngoài, quốc tế. Ví dụ: ngoại bang, ngoại khóa, ngoại xâm, đối ngoại… Còn nghĩa là thuộc dòng mẹ. Ví dụ: bà ngoại…
trung: giữa. Ví dụ: trung bộ, trung thu, trung gian, triệu tập… Trung còn tồn tại nghĩa là Ví dụ: không trung. Ngoài ra trung (tính từ) nghĩa là ở tại mức giữa, mứcvừa. Ví dụ: trung học, trung đoàn…
tả: bên trái. Ví dụ: tả ngạn, tả biên. .. Tả còn tồn tại nghĩa về chính trị, tư tưởng có chủ trương tiến bộ. Ví dụ: phái tả, cánh tả… Còn nghĩa là có chủ trương quá khích. Ví dụ: quá tả….
hữu:bên phải. Ví dụ: hữu ngạn… Còn có nghĩa về tư tưởng chính trị có chủ trương bảo thủ, phản động. Ví dụ: phái hữu, hữu khuynh…
tiền: phía trước. Ví dụ: tiền tuyến, tiền đạo, mặt tiền… Tiền còn tồn tại nghĩa là trước về thời hạn. ví dụ: tiền nhân, tiền bối…
hậu: phía Ví dụ: hậu vệ, hậu bị… Hậu còn tồn tại nghĩa là sau về thời hạn. Ví dụ: tối hậu thư, hậu sinh khả úy…
biểu: hình thức bề ngoài, bên phía ngoài. Ví dụ: biểu bì… Biểu còn tồn tại nghĩa là thể hiện ra bên phía ngoài. Ví dụ: màn biểu diễn, diễn đạt, biểu dương…

9. Các yếu tố chỉ vật dụng

thư: sách. Ví dụ: thư viện, thư mục… Thư còn tồn tại nghĩa là giấy truyền tin, tình cảm đến người khác. Ví dụ: viết thư… Lại còn tồn tại nghĩa là sách vở. Ví dụ: chứng tỏ thư, văn thư…
xa: xe. Ví dụ: xa lộ, chiến ..
kế: dụng cụ đo lường. Ví dụ: lực kế, phong kế… Kế còn tồn tại nghĩa là tính toán, đo lường. Ví dụ: kế toán, thiết kế…
cụ: vật dụng. Ví dụ: dụng cụ, nhạc cụ, y cụ…
phẩm : thành phầm & hàng hóa. Ví dụ: dược phẩm, tặng phẩm, hóa phẩm…
đăng: đèn. Ví dụ: hải đăng, ảo đăng…
cầm: đàn. Ví dụ: phong cầm, vĩ cầm…
y: áo, quần áo nói chung. Ví dụ: y phục…
hóa: hàng mua và bán, trao đổi. Ví dụ: bách hóa, thành phầm & hàng hóa, ngoại hóa, hóa đơn…
đường: nhà. Ví dụ: an dưỡng đường, giáo đường…
xá: nhà. Ví dụ: bệnh xá, ký túc xá…

10. Các yếu tố chỉ hoạt động và sinh hoạt giải trí, trạng thái

thực: ăn. Ví dụ: thực phẩm, thực quản, bội thực, tuyệt thực…
thuyết: nói, giảng, giải cho những người dân ta rõ, làm cho những người dân ta theo. Ví dụ: thuyết phục, diễn thuyết…
đàm: rỉ tai. Ví dụ: đàm luận, hội đàm…
độc: đọc. Ví dụ: fan hâm mộ…
tiếu: cười. Ví dụ: tiếu lâm…
thính: nghe. Ví dụ: thính giác, dự thính…
khán: xem. Ví dụ: người theo dõi, khán đài…
kiến: nhìn thấy, Ví dụ: tận mắt tận mắt chứng kiến, kiến tập…. Kiến còn tồn tại nghĩa là gặp. Ví dụ: tiếp kiến, yết kiến…
thị: nhìn. Ví dụ: thị giác, thị lực, cận thị… Thị còn tồn tại nghĩa là Ví dụ: giám thị….
quan: xem, nhìn. Ví dụ: quan sát, quan trắc, lạc ..
sát: xem xét. Ví dụ: trinh sát, kiểm sát…
vọng: nhìn ra nơi Ví dụ: kính viễn vọng, lầu vọng nguyệt… Vọng còn tồn tại nghĩa là mong mỏi, trông mong. Ví dụ: khát vọng, kỳ vọng, ước vọng…
xúc: chạm phải. Ví dụ: xúc giác, tiếp xúc…
hỉ: mừng. Ví dụ: báo hỉ, hoan hỉ, tuy nhiên hỉ…
nộ: tức giận. Ví dụ: phẫn nộ, thịnh nộ….
ái: yêu, thương. Ví dụ: ái quốc, tình ái…
ai: buồn thương. Ví dụ: bi ai, ai oán…
lạc: Ví dụ: sáng sủa, hoan lạc…
tri: biết. Ví dụ: tiên tri, vô ..
úy: sợ. Ví dụ: úy tử thám sinh, hậu sinh khả úy….
tín: tin. Ví dụ: tín đồ, tín ngưỡng, tin tưởng…
vấn: hỏi. Ví dụ: vấn đáp, vấn tội, nghi vấn….
ký: ghi. Ví dụ: ký hiệu, tốc ký… Ký còn tồn tại nghĩa là nhớ. Ví dụ: ký ức…
niệm: nhớ. Ví dụ: tưởng niệm, tâm niệm..
giám: theo dõi kiểm tra, đôn đốc. Ví dụ: giám khảo, giám sát…
tưởng: nghĩ. Ví dụ: ảo tưởng, suy tưởng… Tưởng còn tồn tại nghĩa là nhớ. Ví dụ: hồi tưởng, tưởng niệm…
cáo: cho biết thêm thêm. Ví dụ: báo cáo, quảng cáo, thông cáo….
hiếu: ham. Ví dụ: hiếu học, hiếu thắng….
tử: chết. Ví dụ: cảm tử, báo tử….
sinh: sống. Ví dụ: sinh mạng, sinh vật…
tồn: còn. Ví dụ: bảo tồn, tồn ..
vong: mất. Ví dụ: diệt vong, vong quốc…
hữu: có. Ví dụ: hữu ích, hữu hiệu….
vô: không còn. Ví dụ: vô hạn, vô ích…
phi: trái với, không phải. Ví dụ: phi pháp, phi đạo đức…
trưởng: lớn lên. Ví dụ: trưởng thành, sinh trưởng…
đắc: được. Ví dụ: đắc thắng, đắc kế, đắc ý, đắc đạo….
thất: mất. Ví dụ: thất học, thất nghiệp, thất tình, thất thoát.
cư: ở. Ví dụ: cư trú, dân cư… Cư còn tồn tại nghĩa là nơi ở. Ví dụ: định cư lạc nghiệp, cổ cư…
phi: Ví dụ: phi đội, phi công… Phi còn tồn tại nghĩa là nhanh như bay. Ví dụ: phi báo, tuy nhiên phi….
tẩu: chạy. Ví dụ: bôn tẩu…
xuất: ra. Ví dụ: xuất huyết, xuất trận… Xuất còn tồn tại nghĩa đưa Ví dụ: xuất quỹ, xuất trình….
nhập: vào. Ví dụ: nhập học, thu nhập… Nhập còn tồn tại nghĩa đưa vào. Ví dụ: nhập kho…
lai: đến, lại. Ví dụ: lai vãng, tương..
li: rời. Ví dụ: li biệt, chia ..
vãng: Ví dụ: vãng lai… Vãng còn tồn tại nghĩa là đã qua, về trước. Ví dụ: dĩ vãng…
khứ: đi. Ví dụ: khứ hồi, quá khứ…
hồi: trở lại. Ví dụ: hồi hương, tịch thu…
ngộ: gặp. Ví dụ: ngộ nạn, hội ngộ…
tòng: theo. Ví dụ: tòng quân, lực bất tòng tâm…
tùng: theo. Ví dụ: tùy tùng, phụ tùng….
giáo: dạy. Ví dụ: giáo viên, giáo dục… Giáo còn tồn tại nghĩa là đạo. Ví dụ: giáo đường, Phật giáo…
huấn: dạy bảo. Ví dụ: huấn luyện, di huấn, giáo huấn…
canh: cày. Ví dụ: canh tác, thâm canh…. Canh còn tồn tại nghĩa là trồng trọt. Ví dụ: định canh, chuyên canh…
ngư: đánh cá. Ví dụ: ngư dân, ngư cụ….
mục: chăn súc vật. Ví dụ: mục dân, mục đồng…
kiến: dựng, lập lên. Ví dụ: kiến quốc, thiết kế, kiến trúc…
thiết: tạo ra, xây dựng lên. Ví dụ: thiết lập, thiết kế…
dưỡng: nuôi. Ví dụ: phụng dưỡng, dinh dưỡng…
dục: dậy. Ví dụ: đức dục, trí dục…
tác: làm, tạo ra. Ví dụ: tác giả, công tác thao tác…
hành: làm. Ví dụ: thực hành thực tiễn, hành hung… Hành còn tồn tại nghĩa là đi. Ví dụ: hành khách, diễu hành….
chiến: đánh. Ví dụ: chiến đấu, thiện chiến, thắng lợi…
đả: đánh. Ví dụ: đả hòn đảo, ẩu đả…
sát: giết. Ví dụ: sát hại, sát trùng, ám sát…
kháng: chống lại. Ví dụ: kháng chiến, phản kháng….
trở: ngăn cản. Ví dụ: trở lực, ngăn trở…
khai: mở. Ví dụ: khai mạc, khai hội…
bế: đóng. Ví dụ: bế mạc, khai hội…
lưu: chảy. Ví dụ: lưu vực, lưu thông… Lưu còn tồn tại nghĩa là thông suốt, trôi chảy. Ví dụ: lưu loát, lưu hành.
triển: mở rộng ra. Ví dụ: triển khai, tiến triển…
khuếch: mở rộng, làm cho lớn lên, to Ví dụ: khuếch đại, khuếch âm.
vệ: giữ… Ví dụ: vệ quốc, hậu vệ…
bảo: chăm sóc, giữ gìn. Ví dụ : bảo mật thông tin, bảo tồn… Bảo còn tồn tại nghĩa là phụ trách, phụ trách. Ví dụ: bảo vệ, bảo trợ…
tham: dự vào, nhập vào. Ví dụ: tham gia, tham ..
trợ: giúp sức. Ví dụ: cứu trợ, trợ chiến…

11. Các yếu tố chỉ tính chất.

đại: lớn. Ví dụ: quốc lộ, đại thắng, quảng đại… Đại còn tồn tại nghĩa là không tường tận, không thật đúng chuẩn. Ví dụ: đại khái, đại lược…
tiểu: nhỏ. Ví dụ: tiểu đội, tiểu thương, nhược tiểu…
thâm: sâu. Ví dụ: xâm nhập, thâm tâm, thâm thù…
thiển: cạn, không thâm thúy. Ví dụ: thiển cận, thiển nghĩ…
cận: gần. Ví dụ: cận thị, lân cận, tiếp cận…
viễn: xa. Ví dụ: viễn thị, vĩnh viễn…
cường: mạnh. Ví dụ: cường tráng, cường thịnh…
nhược: yếu. Ví dụ: nhược điểm, suy nhược…
nhu: mềm, mềm mỏng dính. Ví dụ: nhu nhược, nhu mì…
cương: cứng. Ví dụ: cương quyết, cương trực…
kiên: bền. Ví dụ: kiên cố, kiên gan, kiên tâm…
bần: nghèo. Ví dụ: bần hàn, bần khổ, bần nông…
phú: giàu. Ví dụ: phú ông, phú quý, phong phú…
minh: sáng. Ví dụ: minh mẫn, hiền minh, thông minh…. Minh còn tồn tại nghĩa rõràng. Ví dụ: minh họa, thuyết ..
ám: tối. Ví dụ: hắc ám, mờ ám….. á còn tồn tại nghĩa là kín, không công Ví dụ: ám chỉ, ám sát…
u: vắng vẻ và thiếu ánh sáng. Ví dụ: u ám, u tối, âm u. U còn tồn tại nghĩa là sâu kín, không thể hiện ra. Ví dụ: u uất, u buồn…
đa: nhiều. Ví dụ: đa giác, đa mưu, hầu hết…
thiểu: ít. Ví dụ: thiểu số, tối thiểu…
chân: thật. Ví dụ: chân dung, chân lí, chân tình…
thiện: tốt lành. Ví dụ: thiện cảm, lương thiện, thiện chí…. Thiện còn tồn tại nghĩa là giỏi, thành thạo. Ví dụ: thiện chiến, thiện xạ..
lương: tốt lành. Ví dụ: lương tâm, vô lương…
mĩ: đẹp. Ví dụ: mĩ quan, mĩ phẩm, mỹ nữ…
trường: dài, lâu. Ví dụ: trường ca, trường kỳ…
đoản: ngắn. Ví dụ: đoản kiếm, đoản mệnh…
vi: rất nhỏ. Ví dụ: vi huyết quản, vi trùng, vi mô….
vĩ: to lớn. Ví dụ: vĩ đại, vĩ nhân, hùng vĩ, vĩ mô…
tối: rất, nhất. Ví dụ: tối đa, tối tân, tối hậu thư, tối ưu…
trọng: nặng. Ví dụ: trọng lượng, trọng tải… Trọng còn tồn tại nghĩa là ở tại mức độ rất cao, rất nặng. Ví dụ: trọng tội, trọng án…
khinh: nhẹ. Ví dụ: khinh khí cầu, khinh ..
lão: già. Ví dụ: lão tướng, trường xuân, bất lão…
ấu: bé, mới Ví dụ: ấu thơ, ấu trùng…
thiếu: trẻ. Ví dụ: thiếu niên, thiếu thời. …
nhiệt: nóng. Ví dụ: nhiệt đới gió mùa, nhiệt huyết, nồng nhiệt…
hàn: lạnh. Ví dụ: hàn đới, bần hàn, đại hàn…
ôn: ấm. Ví dụ: ôn đới… Ôn còn tồn tại nghĩa là điềm đạm. Ví dụ: ôn tồn…
quảng: rộng. Ví dụ: quảng đại, quảng cáo, quảng ..
khoan: rộng tự do, không khắt khe. Ví dụ: khoan dung, khoan nhượng..
viên: tròn. Ví dụ: viên trụ…Viên còn tồn tại nghĩa là khá đầy đủ. Ví dụ: viên mãn, đoàn viên…
mãn: khá đầy đủ. Ví dụ: mãn ý, thỏa mãn nhu cầu, bất mãn… Mãn còn tồn tại nghĩa là khá đầy đủ, đang không còn một việc gì đó. Ví dụ: mãn khóa, mãn tang….
hảo: tốt. Ví dụ: hảo tâm, hảo hạng…
hạnh: như mong ước, sung sướng. Ví dụ: niềm sung sướng, xấu số…
tốc: Ví dụ: vận tốc, tốc hành, tốc chiến….
cựu: cũ. Ví dụ: cựu binh, thủ cựu, cựu tổng thống….
tân: mới. Ví dụ: tân binh, tân thời, tối tân….
cố: cũ, trước k Ví dụ: cố đô, cố tri… Cố còn tồn tại nghĩa là đã qua đời. Ví dụ: cố bộ trưởng liên nghành , quá cố….
hòa: đều, vừa phải. Ví dụ: điều hòa, dung hòa, thuận hòa… Hòa còn tồn tại nghĩa là không còn trận chiến tranh, không xung đột, tranh chấp. Ví dụ: hòa bình, hòa hảo, bất hòa…
bình: phẳng phiu. Ví dụ: bình nguyên, bình định…. Bình còn tồn tại nghĩa là ngang đều. Ví dụ: bình đẳng, bình hành… Còn nghĩa là thường, vừa phải. Ví dụ: thông thường, dân dã… Lại còn tồn tại nghĩa là yên ổn. Ví dụ: hòa bình, bình yên…..

(Nguồn tìm hiểu thêm: Giáo trình tiếng Việt Thực hành, Trường ĐH Nội vụ)

Reply
7
0
Chia sẻ